اندیکاتور RSI چیست و چه کاربردی دارد؟
برای ورود به بازار بورس و آغاز فرآیند سرمایهگذاری در گام اول باید نسبت به مفاهیم و ابزارهای تحلیلی در این بازار آشنایی لازم را کسب کنید. در این مقاله در ارتباط با تحلیل تکنیکال سهام با استفاده از ابزار اندیکاتور RSI بپردازیم. تحلیل تکنیکال یکی از ارکان اصلی پروسه تحلیل و ارزیابی سهام در بازار بورس است که بسیاری از فعالان و معاملهگران در فرآیند خریدوفروشهای خود از این دانش برای کسب سود بیشتر و به حداقل رساندن ضرر و زیان استفاده میکنند. در این میان اندیکاتور RSI از محبوبیت بیشتری برخوردار است که تحلیلگران به منظور تشخیص روند فعلی سهم و پیشبینی قیمتی در آینده از آن بهره میبرند. به منظور آشنایی بیشتر با اندیکاتور RSI در بازار بورس و نحوه استفاده از این ابزار در فرآیند تحلیل تکنیکال، با این مقاله با ما همراه باشید.
اندیکاتور چیست؟
اندیکاتور یکی از ابزارهای مهم در فرآیند تحلیل تکنیکال به شمار میآید که با استفاده از محاسبات ریاضی و معادلات پیچیده روی قیمت سهم و حجم معاملات، اطلاعات بسیار مهمی را در اختیار تحلیلگران قرار میدهد. اندیکاتور به عنوان یک ابزار مهم در تحلیل تکنیکال به منظور کشف الگو و پیشبینی روند سهم در آینده قابل استفاده است. از اندیکاتور نیز میتوان به راحتی سیگنال خریدوفروش دریافت کرد. در ادامه به موارد استفاده از اندیکاتورها در بازار بورس اشاره میکنیم.
بررسی موارد استفاده از اندیکاتور
همانطور که در بخش قبلی اشاره کردیم از اندیکاتورها به عنوان ابزاری برای بررسی روند فعلی و آینده سهم استفاده میشود. در این بخش به انواع روشهای استفاده از این ابزار در فرآیند تحلیلی سهام اشاره میکنیم:
- هشدار: یکی از کاربردهای اندیکاتورها در تحلیل سهام این است که با استفاده از این ابزار میتوان زودتر از موعد روندهای برگشتی یا تغییر نمودار سهام را متوجه شد که در اصطلاح با عنوان هشدار از آن یاد میشود.
- پیشبینی: ابزارهای مختلفی در فرایند تحلیل سهام در بازار بورس وجود دارد و در این میان اندیکاتورها به عنوان یکی از بهترین ابزارها به منظور تشخیص نقاط ورود و خروج از سهم محسوب میشوند. پس با این حساب با استفاده از اندیکاتورها میتوانید روند سهم در بازار را پیشبینی کنید و از این فرآیند سیگنال خریدوفروش دریافت کنید.
- تایید: شاید این امکان مهمترین ویژگی اندیکاتورها باشد. تحلیلگران با ابزارها و روشهای مختلف برای ارزیابی سهام اقدام میکنند. در گامهای بعدی نیاز دارند که صحت این ارزیابی را سنجیده و آن را تایید کنند. در این مرحله با استفاده از اندیکاتورها میتوان این پیشبینی و تحلیلها را مورد تایید قرار داد.
اندیکاتور RSI چیست؟
نام دیگر اندیکاتور RSI شاخص قدرت نسبی است که مخفف عبارت Relative Strength Index است. تحلیلگران از اندیکاتور RSI به منظور کشف نقاط بازگشتی سهام استفاده میکنند. از این اندیکاتور به اصطلاح به عنوان ابزاری برای نمایش قدرت بازار و قدرت خریدارها و فروشندهها نسبت به هم استفاده میشود. از نظر بازه زمانی برای تحلیل سهام از طریق این اندیکاتور، بازه 14 روزه در نظر گرفته میشود.
بررسی اندیکاتور RSI در سامانه معاملاتی آنلاین
در این بخش قصد داریم کارکرد اندیکاتور RSI در سامانه معاملات آنلاین کارگزاری آگاه را با هم بررسی کنیم. در گذشته تحلیلگران با استفاده از فرمولهای پیچیده و سخت ریاضی مجبور به محاسبه این فرآیند بودند ولی الان به راحتی میتوان با استفاده از سامانه معاملات آنلاین کارگزارهای بورس از این ابزار برای تحلیل هر سهامی در بازار استفاده کرد. برای استفاده از این ابزار لازم است در گام اول در کنار نام سهم مدنظر آیکون نمودار را کلیک کنید تا وارد بخش تکنیکال سهم بشوید.
مطابق تصویر پایین ابتدا باید روی آیکون اندیکاتورها کلیک کنید و در گام بعدی نوع اندیکاتوری که مد نظر شماست (اندیکاتورRSI) را وارد کنید و روی آن کلیک کنید. با انجام این کار اندیکاتور مد نظر پایین نمودار اصلی سهام نمایش داده میشود.
اندیکاتور RSI در تحلیل تکنیکال چه کاربردی دارد؟
طبق تصویر بالا متوجه شدیم که اندیکاتور خطی در قالب یک نمودار خطی زیر چارت اصلی سهام نمایش داده میشود. باید دقت داشته باشید که در این نمودار دو سطح مهم 30 و 70 وجود دارد که طبیعتاً بین 0 تا 100 قرار گرفتهاند. سهمها به طور معمول بین بازه 30 تا 70 در حال نوسان هستند. از سطح افقی 30 به عنوان سطح حمایتی و از سطح افقی 70 به عنوان سطح مقاومت روند سهام یاد میشود. به این تفاسیر تحلیلگران در بازار بورس با استفاده از این دو سطح به نوعی میتوانند سیگنال خریدوفروش سهام را دریافت کنند.
یکی دیگر از جذابیتهای اندیکاتور RSI این است که شما میتوانید از خطوط روند در آن استفاده کنید. طبق تصویر زیر مشاهده میکند که با استفاده از خط روند میتوان نقاط خریدوفروش سهام را پیشبینی کرد. برای درک بهتر این بخش به تصویر زیر توجه کنید.
گاهی اوقات در نمودار سهام و نمودار اندیکاتور ما شاهد یک واگرایی هستیم، این پروسه به این شکل است که در نمودار اصلی سهم یک قله بلندتر از قله قبلی وجود دارد و در نمودار اندیکاتور عکس این قضیه مشاهده میشود. به زبان ساده خطی که قلههای نمودار اصلی را به هم متصل میکند حالت صعودی داشته و خطی که قلههای متناظر را در اندیکاتور به هم متصل میکند روند نزولی دارد.
برای اطمینان بیشتر شما باید توجه داشته باشید که قله دوم در نمودار اصلی سهام باید به طور کامل تشکیل شده باشد و بعد از آن چند کندل پایینتر هم شکل گرفته باشد تا به طور یقین بتوانیم بالاترین سطح قبلی را به عنوان قله در نظر بگیریم. در صورتی که به این نکته توجه نداشته باشید طبیعتاً نتیجهای که از تحلیل ما حاصل میشود با واقعیت فاصله خواهد داشت. برای درک بهتر مطلب به تصویر زیر دقت کنید.
برعکس حالت قبلی ممکن است ما در استفاده از اندیکاتور RSI واگرایی مثبت هم در چارت سهام مشاهده کنیم. این پروسه به این شکل است که قله اول در چارت اصلی سهام در نقطه بلندتری نسبت به قله قبلی قرار دارد و با رسم خطوط روند یک روند نزولی را از آن مشاهده میکنیم و عکس همین فرآیند در نمودار اندیکاتور قابل مشاهده است که با رسم خط روند حالت صعودی را مشاهده میکنیم که در نهایت به این نتیجه میرسیم که واگرایی مثبت در نمودار اصلی سهام و اندیکاتور مشاهده میشود. در این حالت هم مانند حالت قبلی باید به این نکته توجه کنید که در نمودار اصلی بعد از قله دوم باید نمودار در چند کندل به سمت بالا رشد داشته باشد که بتوانیم آن نقطه را به عنوان قله دوم در نظر بگیریم. برای درک بهتر به تصویر زیر توجه کنید.
مزایا و معایب استفاده از اندیکاتورها چیست؟
اندیکاتورها نیز مانند سایر ابزارها در بازار بورس به عنوان ارزیابی و تحلیل روند فعلی آینده سهم مورد استفاده قرار میگیرند. تحلیلگران در زمان استفاده از این ابزار با برخی چالشها مواجه میشوند. در این بخش به برخی از مزایا و معایب استفاده از این ابزار در فرآیند تحلیل سهام اشاره میکنیم:
· با استفاده از اندیکاتورها میتوان روند فعلی سهم را بررسی و قدرت سهم در بازار را سنجید.
· اندیکاتورها امکان پیشبینی روند سهم در آینده را ممکن میسازد و در نتیجه سیگنال خریدوفروش دریافت میکنید.
· اندیکاتورها به منظور هشدار تغییر روند سهام، پیش بینی روند سهام و تایید پروسه تحلیل و ارزیابی سهام ابزار قدرتمندی هستند.
· اندیکاتورها به نوعی با اطلاعات ورودی شما نتایج حاصله را اعلام میکند و در گذر زمان در تلاش است که پاسخ قطعیتری به شما ارائه دهد. همین امر به تنهایی مشخص میکند که برای تشخیص و پیشبینی قیمت یک سهم نباید فقط از اندیکاتور استفاده کرد.
· برای کسب نتیجه بهتر از این ابزار پیشنهاد میشود همزمان از چند اندیکاتور استفاده کنید.
· نتیجه کسب شده از تحلیل سهام با استفاده از یک اندیکاتور را به استراتژی معاملاتی خود تبدیل نکنید. برای تدوین استراتژی معاملاتی موفق از ابزارهای مختلف به همراه اندیکاتورها استفاده کنید.
معرفی 2 اندیکاتور پرکاربرد دیگر
در این مقاله به خوبی با اندیکاتور RSI و نحوه استفاده از این ابزار به منظور ارزیابی و تحلیل سهام در بازار بورس آشنا شدیم. در این بخش به دو اندیکاتور پرکاربرد دیگر اشاره میکنیم:
مکدی (MACD)
از اسیلاتور مکدی به عنوان ابزاری برای تعیین جهت روند سهم در بازار استفاده میشود. این اندیکاتور از سه بخش اساسی خط مکدی (تفاوت بین میانگینهای متحرک نمایی ۱۲ و ۲۶)، خط سیگنال (میانگین نمایی خط مکدی با دوره ۹) و هیستوگرام (تفاوت خط سیگنال و مکدی) تشکیل شده است.
استوکاستیک (STOCHASTIC)
از این اسیلاتور بهتر است در زمان بازار خنثی استفاده شود. اسیلاتور استوکاستیک دارای دو خط با نامهای K% و D% است که با استفاده از آنها میتوان سهام مورد نظر را ارزیابی کرد. این اسیلاتور به اصطلاح بین دو سطح 0 و 100 در حال نوسان بوده و در دو بازه 0 تا 20 اشباع فروش و 80 تا 100 اشباع خرید را به تحلیلگران نمایش میدهد.
کلام آخر
در این مقاله به اهمیت تحلیل تکنیکال در روند معاملات و پیشبینی آینده سهام در بازار بورس پرداختیم. یکی از ابزارهای پرطرفدار در این زمینه، اندیکاتورها هستند که در این میان ما به اندیکاتور RSI پرداختیم. شما با استفاده از این اندیکاتور میتوانید نقاط حمایت و مقاومت سهم را پیشبینی کرده و برای خریدوفروش به موقع سهم در بازار بورس اقدام کنید. به نوعی شما با استفاده از تکنیکهای این مقاله میتوانید از هر سهمی سیگنال خریدوفروش را دریافت کنید. پیشنهاد میکنیم با آموزش این تکنیک در روند معاملات خود تغییرات مثبتی را ایجاد کنید و حاشیه سود بیشتری برای معاملات خود در این بازار اندیکاتور نقطه ورود به وجود بیاورید. برای کسب نتایج بهتر از تحلیلهای خود سعی کنید از ابزارهای ترکیبی در این فرآیند استفاده کنید و تنها به یک ابزار برای بررسی روند سهم اکتفا نکنید.
هفت تا از بهترین اندیکاتورهای تکنیکال برای نوسان گیری
معاملهگران از اندیکاتورهای تکنیکال برای بررسی عرضه و تقاضا و درک ماهیت روانشناسی بازار استفاده میکنند. اندیکاتورها سرنخهایی در مورد روند آتی قیمت ارائه میدهند و از آنها سیگنالهای خرید و فروش استخراج میشود. در این مطلب هفت مورد از بهترین اندیکاتورهای تکنیکال را معرفی میکنیم. این اندیکاتورها برای نوسانگیری کوتاهمدت کارآمد هستند.
نیازی به استفاده از هر هفت اندیکاتور نیست. با توجه به نوع معاملاتتان یکی از آنها را انتخاب کنید یا از ترکیب اندیکاتورها برای نوسانگیری استفاده کنید. این اندیکاتورها برای تشخیص روند و نوسانگیری در بازار بورس، فارکس، ارز دیجیتال و… بسیار مفید هستند.
بهترین اندیکاتورهای تکنیکال
نوسانگیری چیست؟
بازارهای مالی پرتلاطم هستند. نمودارهای قیمت روندهای صعودی یا نزولی را به صورت خط صاف طی نمیکنند. مثلا صعودهای بلندمدت همراه با ریزشهای کوتاهمدت اتفاق میافتد و اصطلاحا قیمت نوسان میکند. برخی از معاملهگران نگاه بلندمدت به چارت قیمت دارند و به نوسانهای کوتاهمدت اهمیت نمیدهند. در نقطهی مقابل برخی دیگر با استراتژیهای کوتاهمدت، به دنبال استفاده از نوسانات کوتاهمدت بازار هستند. به این کار نوسانگیری و به این معاملهگران اصطلاحا نوسانگیر میگویند.
بازار بورس ما دامنهی نوسان روزانه دارد و نوسانگیری به صورت روزانه چندان منطقی نیست. اما در بازارهای جهانی همچون فارکس یا بازار ارز دیجیتال، با استفاده از اهرمها نوسانگیری با سودهای بالا بسیار جذاب است. مثلا معاملات تعداد بالا روی تایمفریمها کوچک در حد دقیقه که اصطلاحا به آن اسکالپ میگویند. تحلیل تکنیکال اصلیترین ابزار نوسان گیری است.
اندیکاتور تکنیکال
اندیکاتورهای تکنیکال در اصل محاسبات ریاضی روی قیمت و حجم هستند که به صورت نمودارهای گرافیکی رسم میشوند. از این نمودارها اطلاعات مفیدی در مورد گذشته و آیندهی روند به دست میآید. برای آشنایی بیشتر با اندیکاتورها و اوسیلاتورها میتوانید مقاله اندیکاتورهای تکنیکال را مطالعه کنید.
بهترین اندیکاتورهای تکنیکال برای نوسانگیری
تحلیلگران تکنیکال معمولا چند اندیکاتور را به صورت همزمان استفاده میکنند. از میان دهها اندیکاتور باید آنهایی را انتخاب کنید که برای شما بهتر عمل میکنند. در ادامه هفت مورد از بهترین اندیکاتورهای برای نوسانگیری برای معاملات کوتاهمدت را بررسی خواهیم کرد.
1. اندیکاتور حجم تعادلی یا OBV
ابتدا از اندیکاتور حجم تعادلی (On-Balance Volume) برای اندازهگیری جریان مثبت و منفی حجم در دورهی زمانی استفاده کنید. حجم تعادلی به این صورت محاسبه میشود:
- اگر قیمت نسبت به روز قبل افزایش یابد، حجم امروز به حجم روز قبل اضافه میشود.
- اگر قیمت نسبت به روز قبل کاهش یابد، حجم امروز از حجم روز قبل کسر میشود.
به جای روز میتوان از هر تایم فریم دیگر (ساعتی، هفتگی و…) استفاده کرد. واضح است که در یک روند صعودی OBV افزایش مییابد و در روند نزولی مقدار رو به کاهش است.
اندیکاتور تکنیکال OBV یا حجم تعادلی
هنگامی که حجم تعادلی افزایش مییابد به معنای ورود خریداران و افزایش قدرت آنهاست. روند نزولی حجم تعادلی نیز به معنای کاهش قدرت خریداران است. اندیکاتور OBV یکی از بهترین اندیکاتورهای تکنیکال برای تایید روند است. اگر قیمت و OBV همزمان افزایش یابند به معنای ادامهی روند صعودی است. کاهش همزمان قیمت و OBV به معنای ادامهی روند نزولی است.
از حجم تعادلی برای تشخیص واگراییها نیز استفاده میشود. واگرایی هنگامی رخ میدهد که قیمت و اندیکاتور در جهت عکس هم حرکت کنند. با استفاده از واگرایی میتوان معکوس شدن روند را تشخیص داد. به عنوان مثال افزایش قیمت و کاهش OBV، به این معناست که روند صعودی توسط خریداران قوی پشتیبانی نمیشود و احتمال بازگشت روند وجود دارد.
2. اندیکاتور خط تراکم/توزیع یا خط A/D
خط تراکم/توزیع (Accumulation/Distribution Line) از بهترین اندیکاتورهایی نوسانگیری است که برای تشخیص جریان ورود و خروج پول در اوراق بهادار استفاده میشود.
اندیکاتور A/D بسیار شبیه به OBV است، با این تفاوت که علاوه بر قیمت بسته شدن در یک دورهی معاملاتی، قیمت باز شدن و کل محدودهی قیمتی را نیز در محاسبات لحاظ میکند. هر چقدر قیمت بسته شدن از میانهی دامنهی قیمت فاصله بگیرد و به سقف قیمت نزدیکتر شود، اندیکاتور به حجم ارزش بیشتری است.
اندیکاتور خط A/D تراکم و توزیع
محاسبات A/D پیچیدهتر از OBV است اما نمیتوان گفت که اندیکاتور دقیقتری است. گاهی اوقات حجم تعادلی بهتر از تراکم/توزیع بهتر عمل میکند و بالعکس.
تفسیر A/D کاملا شبیه به OBV است، اگر قیمت و اندیکاتور هر دو صعودی باشند، نشان از ادامهدار بودن روند صعودی است. همچنین برای تشخیص واگراییها نیز میتوان از اندیکاتور A/D استفاده کرد. اگر نمودار قیمت و اندیکاتور همسو نباشند احتمال تغییر روند وجود دارد.
3. شاخص جهتدار میانگین یا ADX
شاخص جهتدار میانگین (Average Directional Index) یک اندیکاتور تشخیص روند است که برای اندازهگیری قدرت و حرکت یک روند استفاده میشود.
هر گاه نمودار اندیکاتور ADX بالای عدد 20 باشد سهم دارای روند (صعودی یا نزولی) است. هر گاه ADX زیر عدد 20 قرار گیرد، قیمت روندی بسیار ضعیف دارد یا بدون روند است. در محدودههای بالای عدد 40 روند بسیار پرقدرت است.
اندیکاتور شاخص جهتدار میانگین ADX
خط اصلی اندیکاتور ADX نام دارد و معمولا با رنگ تیره نمایش داده میشود. دو خط دیگر نیز به نامهای DI+ و DI- نیز وجود دارند.
- هر گاه DI+ بالای DI- باشد و ADX بالای 20: روند صعودی (خط سبز رنگ)
- هر گاه DI+ زیر DI- باشد و ADX بالای 20: روند نزولی (خط قرمز رنگ)
اگر ADX زیر 20 باشد، DI+ و DI- به هم نزدیک هستند و مرتب همدیگر را قطع میکنند.
4. اندیکاتور آرون (Aroon)
اوسیلاتور آرون (Aroon) یک اوسیلاتور جدید برای نوسانگیری است و با یک دورهی زمانی معمولا 25 روزه ترسیم میشود. از آرون تشخیص جهت و قدرت روند استفاده میشود. اندیکاتور آرون دارای دو خط است: آرون صعودی (خط آبی) و آرون نزولی (خط قرمز).
اندیکاتور آرون Aroon
هنگامی که خط آبی از پایین به بالا خط قرمز را قطع کند، اولین نشانهی تغییر روند به صعودی است. در ادامه اگر خط آبی در نزدیکی عدد 100 باقی بماند، روند صعودی تایید میشود.
عکس حالت قبل نیز روند نزولی را تایید میکند. هنگامی که خط آرون نزولی، خط آرون صعودی را رو به بالا قطع کند و در نزدیکی عدد 100 قرار گیرد، تغییر روند از صعودی به نزولی تایید میشود. مجموع آرون صعودی و نزولی 100 است. هر گاه هر کدام از خطوط به 100 نزدیک شود، خط دیگر به صفر نزدیک خواهد شد.
5. اندیکاتور مکدی (MACD)
واگرایی همگرایی میانگین متحرک (Moving Average Convergence Divergence) یا مکدی، از اندیکاتورهای برتر نوسانگیری برای تشخیص جهت و مومنتوم (قدرت حرکت) روند است. مکدی از سه جزء تشکیل شده است:
- خط مکدی: از تفاضل میانگینهای 26 و 12 روزهی نمودار قیمت به دست میآید (خط آبی).
- خط سیگنال: میانگین نمایی 9 روزه از خط مکدی است (خط قرمز).
- نمودار میلهای (هیستوگرام): اختلاف خط مکدی و خط سیگنال را نمایش میدهد.
اندیکاتور مکدی MACD
اگر خط مکدی بالای صفر باشد، قیمت در روند صعودی است و چنانچه زیر صفر بیاید قیمت وارد یک روند نزولی شده است.
هر گاه خط مکدی از پایین به بالا خط سیگنال را قطع کند، روند صعودی تایید میشود و بالعکس اگر خط مکدی از بالا به پایین خط سیگنال را قطع کند نشانهی روند نزولی است. از هیستوگرام مکدی نیز برای تشخیص واگراییها استفاده میشود.
6. شاخص قدرت نسبی یا RSI
شاخص قدرت نسبی (Relative Strength Index) از محبوبترین اوسیلاتورها برای نوسانگیری است. این اندیکاتور سه کاربرد عمده دارد: تشخیص نواحی اشباع خرید و اشباع فروش، واگراییها و سطوح مقاومت و حمایت.
اوسیلاتور RSI بین صفر تا 100 در نوسان است. دو سطح 30 و 70 سطوح مهم این اندیکاتور هستند. هنگامی که RSI بالای 70 باشد، اشباع خرید (خریدهای افراطی) را نشان میدهد و هر گاه زیر 30 قرار گیرد نشاندهندهی اشباع فروش (فروشهای افراطی) است. اما این میتواند تفسیر گمراهکننده باشد.
اندیکاتور RSI
در روندهای پرقدرت ممکن است سهم مدت زیادی در محدودههای اشباع خرید و فروش باقی بماند. این امکان نیز وجود دارد که روند قیمت پیش از رسیدن به این محدودهها معکوس شود. برای اینکه سیگنالهای دقیقتری دریافت کنید، محدودههای اشباع را اندیکاتور نقطه ورود با واگرایی ترکیب کنید.
اندیکاتور RSI از بهترین اندیکاتورهای تکنیکال برای تشخیص واگرایی است. واگرایی هنگامی رخ میدهد که قیمت و اندیکاتور در دو جهت مختلف حرکت کنند. به عنوان مثال قیمت صعودی باشد و نمودار RSI نزولی. واگرایی نشاندهندهی تضعیف روند و احتمال معکوس شدن آن است.
سومین کارکرد این اندیکاتور برای تشخیص سطوح حمایت و مقاومت است. میتوانید روی نمودار RSI خطوط روند را رسم کنید و معاملههای خود را براساس آن انجام دهید.
7. اندیکاتور استوکستیک یا Stochastic
اندیکاتور استوکستیک قیمت بسته شدن را نسبت به محدودهی قیمت در یک دروهی معاملاتی (محدودهی بالاترین و پایینترین قیمت) نشان میدهد. استوکستیک بین صفر تا 100 در نوسان است. عددهای بالاتر از 80 بیانگیر اشباع خرید و عددهای زیر 20 اشباع فروش را نشان میدهد. قلههای نمودار بیانگر پایان روند صعودی و درهها پایان روند نزولی را نشان میدهد.
خطوط آبی (K) و قرمز (D) اندیکاتور استوکستیک
استوکستیک از دو خط K (آبی) و D (قرمز) تشکیل شده است. هر گاه K از پایین به بالا، D را قطع کند؛ اولین نشانهی خرید است و بالعکس از بالا به پایین قطع کند اولین نشانهی فروش.
خطوط استوکستیک بسیار سریع حرکت میکنند و از بهترین اندیکاتورهای تکنیکال برای نوسانگیری است. همچنین برای تشخیص واگرایی نیز کاربرد دارد.
بهترین اندیکاتورهای تکنیکال برای نوسانگیری دقیقهای
معاملات اسکالپ در بازار فارکس طرفداران زیادی دارد. اسکالپرها در تایم فریم دقیقهای معامله میکنند. هدف آنها سودهای کوچک روی تعداد معاملات بسیار بالاست. اندیکاتورها از ابزارهای مهم در معاملات دقیقهای هستند. با توجه به استراتژی خود میتوانید از اندیکاتورهای مختلفی استفاده کنید، اما اندیکاتور RSI، میانگینهای متحرک و باند بولینگر بهترین اندیکاتور برای نوسانگیری دقیقهای هستند.
بهترین ترکیب اندیکاتور برای نوسانگیری
اندیکاتورهای را میتوان به سه دستهی مختلف تقسیم کرد.
- اندیکاتور دنبال کنندهی روند مانند میانگین متحرک که پیرو روند اصلی است. یا باند بولینگر که به صورت یک کانال روی نمودار قیمت رسم میشود.
- اندیکاتور مومنتوم که قدرت و سرعت حرکت را نشان میدهند. شاخص قدرت نسبی یا RSI یک اندیکاتور مومنتوم است.
- اندیکاتور حجمی که با محاسبات روی حجم بدست میآیند. حجم تعادلی یک اندیکاتور حجمی است که در این مطلب آن را بررسی کردیم.
برای رسیدن به بهترین ترکیب اندیکاتورها برای نوسانگیری کافی است که اندیکاتورهایی از دستههای مختلف انتخاب کنید. در این صورت سیگنالهای مشابه دریافت نخواهید کرد. مثلا اگر از سه اندیکاتور مومنتوم استفاده کنید سیگنالهای مشابهی دریافت میکنید. با سه نوع اندیکاتور دنبالکننده، مومنتوم و حجم یک استراتژی واحد میسازیم. این بهترین ترکیب اندیکاتور برای نوسانگیری است.
جمع بندی بهترین اندیکاتورهای تکنیکال
هدف هر معاملهگر در کوتاهمدت، تعیین جهت روند یک دارایی و سودسازی است. در این مطلب از چشم بورس هفت مورد از بهترین اندیکاتورهای تکنیکال برای نوسانگیری را معرفی کردیم. از اندیکاتورها برای دریافت سیگنال خرید و فروش استفاده کنید و یک ابزار معاملاتی طراحی کنید یا ابزار فعلی خود را توسعه دهید.
اندیکاتورهای نوسانگیری به این هفت مورد محدود نیستند. دهها اندیکاتور برای تشخیص روند موجود است و میتوانید برای انتخاب آنها از حسابهای دمو (Demo) استفاده کنید. همچنین توصیه میکنیم اندیکاتورها را با ابزارهای دیگر مانند الگوهای قیمتی و خطوط روند ترکیب کنید. اگر قصد سرمایهگذاری در بازار بورس و ارز دیجیتال را دارید، کارشناسان چشم بورس شما را راهنمایی خواهند کرد:
سوالات متداول
تحلیل تکنیکال پیشبینی روند چارت قیمت با استفاده از اطلاعات نموداری همچون قیمت، حجم و زمان است.
اندیکاتورها نمودارهای کمکی برای درک بهتر روند هستند که با محاسبات ریاضی به دست میآیند.
اندیکاتورها به دو نوع همپوشان و اوسیلاتور تقسیم میشوند. اندیکاتورهای همپوشان یا Overlay روی نمودار قیمت رسم میشوند. در حالی که اوسیلاتورها در پایین چارت رسم میشوند و حول یک خط افقی نوسان میکنند.
هیچ روشی کامل نیست. اندیکاتورها ابزارهایی مفید هستند، در صورتی که در یک استراتژی مناسب آنها را استفاده کنید. علاوه بر این، تحلیل تکنیکال در کنار مدیریت سرمایه و روانشناسی سه ضلع موفقیت در بازارهای مالی هستند.
نمیتوان جواب قطعی داد! به استراتژی شما، شیوهی معاملات و بازاری که در آن ترید میکنید بستگی دارد. برای موفقیت راههای گوناگونی وجود دارد. همهی معاملهگران موفق روشهای مختص به خود را دارند
نقطه ورود به معامله را چگونه تعیین کنیم؟ معرفی سه استراتژی برای ورود
نقطه ورود به بازار فارکس، سطح یا قیمتی است که در آن یک معاملهگر وارد معامله خرید یا فروش میشود. تصمیمگیری در مورد نقطه ورود در فارکس به دلیل اینکه متغیرهای ورودی فراوانی بازار را به حرکت درمیآورند، بسیار پیچیده است. در این مقاله قصد داریم نحوه پیدا کردن نقطه ورود مناسب و راهکارهای آن را شرح دهیم:
برای ورود به فارکس میتوانید از روشهای زیر استفاده کنید.
چه زمانی بهترین زمان برای ورود به یک معامله فارکس اندیکاتور نقطه ورود است؟
بهترین زمان برای ورود به یک معامله به استراتژی و سبک معاملاتی شما وابسته است. برای مشخص کردن زمان ورود به معامله، چندین روش و رویکرد متفاوت وجود دارد. ما در اینجا تنها به سه مورد از آنها که اکثر معاملهگران از آن استفاده میکنند، میپردازیم.
استراتژی شماره یک:
کانالهای روند
خطوط روند ابزارهایی فاندامنتال هستند که توسط تحلیلگران تکنیکال مورد استفاده قرار میگیرد تا سطوح حمایت و مقاومت را شناسایی کنند. در مثال زیر قیمت یک حرکت صعودی را با توجه به سقفهای بالاتر و کفهای بالاتر نشان میدهد. این نشان دهنده یک روند است که در آن معاملهگران در نقاط حمایتی اقدام به خرید کرده و در نقاط مقاومت اقدام به برداشت سود میکنند. هنگامیکه قیمت این سطوح کلیدی مقاومتی یا حمایتی را میشکند، معاملهگران باید منتظر یک بریک اوت یا تغییر در روند باشند.
استراتژی شماره ۲:
الگوهای شمعی
الگوهای شمعی، ابزار بسیار قدرتمندی برای پیدا کردن نقاط و سیگنال های ورود در فارکس هستند که توسط اکثر معاملهگران استفاده میشوند. الگوهایی مانند کندل پوششی (اینگولف) و یا الگوی ستاره دنباله دار اغلب توسط معاملهگران باتجربه استفاده میشود. در مثال زیر الگوی کندل چکشی را میتوان مشاهده کرد. همانطور که میبینید نقطه ورود پس از مشاهده کندل تایید خواهد بود.
تشخیص الگوی چکش یا هر الگوی کندلی دیگر نمیتواند به تنهایی سیگنال ورود به معامله تلقی شود. شما باید منتظر یک کندل تاییدی باشید تا به شما سیگنال ورود به معامله را بدهد. به عنوان مثال در تصویر بالا شما بعد از مشاهده الگوی چکش وارد معامله نمیشوید بلکه صبر میکنید تا کندل بعدی تغییر روند را تایید کند و سپس وارد معامله میشوید. این کار باعث کاهش ریسک معاملات و افزایش احتمال موفقیت شما میشود، اگرچه ممکن است با این روش، مقداری سود شما کاهش یابد.
همینطور که در تصویر میبینید، الگوی چکش با دایره آبی مشخص شده است. این نوع الگو عموما بهعنوان سیگنال معکوسشدن روند درنظر گرفته میشود. اما بدون یک کندل تاییدیه بعدی، این الگو میتواند سیگنال اشتباه را صادر کند. در این مورد خاص، سیگنال ورود زمانی صادر میشود که کندل تاییدیه در مقداری بالاتر از سطح بستهشدن کندل چکش بسته شود. این سازوکار میتواند نشاندهنده یک روند صعودی قویتر و تاییدیهای برای الگوی چکش تلقی شود.
معاملهگران اغلب به دنبال چندین سیگنال برای انجام یک معامله معتبر هستند مانند اندیکاتور نقطه ورود اندیکاتورها، الگوهای شمعی، پرایس اکشن و اخبار. اما برای این مقاله ما بخشهای مختلف استراتژی را از یکدیگر تفکیک کردیم تا بتوانیم راحت تر به آنها بپردازیم.
استراتژی شماره سه
نقاط شکست
استفاده از نقاط شکست یکی از پرکاربرد ترین ابزارها برای دریافت سیگنال ورود است که توسط معاملهگران استفاده میشود. این استراتژی شامل شناسایی سطوح کلیدی و استفاده از آنها به عنوان یک سیگنال برای ورود به معاملات است. تجربه در پرایس اکشن کلید موفقیت در استفاده از استراتژی نقطه شکست است. مبنای معامله بر اساس نقطه شکست قیمتهایی است که فراتر از سطوح مشخص شده برای مقاومت و یا حمایت حرکت میکنند.
سادگی استفاده از این استراتژی آن را به یکی از مناسبترین استراتژیها برای معاملهگران تازهکار تبدیل کرده است. مثال زیر یک سطح کلیدی حمایت (خط قرمز) را نشان میدهد که پس از آن یک شکست رخ میدهد و باعث افزایش قیمت دارایی میشود. نقطه ورود جایی است که قیمت، سطح حمایتی را میشکند. در سایر موارد، معاملهگران باید به دنبال کندل تایید بعد شکسته شدن سطح کلیدی باشند.
اندیکاتورهای محبوب برای شناسایی نقاط ورود
محبوبترین اندیکاتورهای ورود با استراتژی معاملاتی اتخاذ شده ارتباط مستقیم دارند. عموما از اندیکاتورها برای تایید استراتژی ورود استفاده میشود. جدول زیر برخی از بهترین اندیکاتورها و همچنین نحوه استفاده از آنها را نشان میدهد.
کاربرد
اندیکاتور
این اندیکاتور نقاط اشباع خرید و اشباع فروش را مشخص میکند. بیشتر در بازارهای نوسانی و رونددار موثر است
با استفاده از چند اندیکاتور میانگین متحرک (یکی طولانی مدت و دیگری کوتاه مدت) به دنبال نقاط برخورد این اندیکاتورها برای تعیین سیگنال ورود هستیم.
(Moving Average (MA
بهترین عملکرد را در بازارهای نوسانی و رونددار دارد. نقطه تقاطع این اندیکاتور برای ورود در جهت جهت روند استفاده میشود.
اندیکاتور APDI ورژن جدید
نمودار قیمت به خودی خود اطلاعات مختلفی را به ما می دهد و بطور معمول این جمله را زیاد می شنویم که می گویند همه چیز در نمودار قیمت نهفته است اما برای سهولت کار تحلیلگران ابزارهایی طراحی شده اند که با برگیری از محاسبات ریاضی و داده هایی که بر روی هر نمودار هست از جمله بیشترین و کمترین قیمت,قیمت اولیه و پایانی و همینطور حجم معاملات, همگی در تشخیص نوع روند و پیش بینی ادامه آن به تحلیلگر کمک می کنند.
این ابزارهای کمکی در واقع همان اندیکاتور ها هستند که در زبان انگلیسی با “Indicator” مشخص می شود. اندیکاتور براساس فرمول هایی مشخص بر مبنای قیمت ساخته می شوند که معمولن به صورت جداگانه در زیر نمودار قیمت قرار می گیرد.در سال های گذشته حدود چند هزار اندیکاتور تجاری و غیر تجاری ابداع شده که هرکدام به دنبال تشخیص ضعف روند جاری, ادامه دادن روند جاری و… می باشند. اندیکاتور APDI
بطور کلی اندیکاتور ها به دو دسته تقسیم می شوند: اندیکاتور معین صادقیان
- اندیکاتور پیشرو “Leading Indicator”
- اندیکاتور دنباله رو “Lagging Indicator”
اندیکاتور APDI ورژن جدید چیست؟
یکی از انواع اندیکاتورهایی که می تواند روند بازار را پیش بینی کند اندیکاتور APDI است.
APDI مخفف “Ammo Pump and Dump Index” می باشد. همانطور که از اسم این اندیکاتور پیداست, این اندیکاتور شاخص پامپ و دامپ است. پامپ و دامپ یک استراتژی در بازار سرمایه است و بیشتر برای بازار ارزهای دیجیتال به کار می رود.
پامپ “Pump” زمانی اتفاق می افتد قیمت یک ارز یا سهام پایین باشد و سرمایه گذاران کلان بخشی از سرمایه خود را بر روی آن ارز قرار می دهند و در پی این سرمایه گذاری شروع به تبلیغات می کنند حتی گاهی ممکن است از اظهارات دروغین استفاده کنند تا بدین ترتیب قیمت آن ارز یا سهام را بالا ببرند. در واقع با این تبلیغات ادعا می کنند که اکنون بهترین زمان برای خرید این ارز یا سهام هست و همین کار موجب افزایش تقاضا و در نهایت بالا رفتن قیمت آن ارز می شود.
درواقع به بالا رفتن ناگهانی قیمت یک ارز یا سهام اصطلاحن پامپ یا “Pump” گفته می شود. در مقابل واژه دامپ یا “Dump” وجود دارد و این دقیقن برعکس پامپ است. به این صورت که بعد از یک رشد قیمتی, افراد اقدام به فروش ناگهانی دارایی خود در بالاترین قیمت ممکن می کنند و همین امر موجب کاهش قیمت آن ارز می شود. بنابراین به کاهش ناگهانی قیمت یک ارز یا سهام دامپ یا “Dump” گفته می شود.
اکنون که با مفهوم دو واژه پامپ و دامپ آشنا شدیم بپردازیم به اندیکاتور APDI.
اندیکاتور APDI نیز شاخص پامپ و دامپ قیمت است که بر پایه هوش مصنوعی, میانگین قیمت و قدرت بازار می باشد. این اندیکاتور سیگنال های خرید و فروش را بر روی نمودار قیمت بصورت لحظه ای ارایه می دهد.
اندیکاتور APDI هم بر روی نمودار قیمت و هم بصورت جداگانه در زیر نمودار قیمت قرار می گیرد که هر دوی این موارد در سیگنال دهی به ما کمک می کنند. این اندیکاتور توسط معین صادقیان و با همکاری گروه Ammo طراحی شده است.
تنظیمات اندیکاتور APDI ورژن جدید
این اندیکاتور به لحاظ ظاهری اندکی با ورژن های قبل تفاوت دارد که در ادامه به تفصیل درباره اجزای آن صحبت میشود.
شکل اندیکاتور که بر روی نمودارتان ظاهر میشود یه صورت زیر است.
در این اندیکاتور علاوه بر شکل ظاهری،در بخش تنظیمان آن هم تغییراتی اعمال شده است.
در بخش تنظیمات همانند تصویر بالا گزینه Minimum Profit Percentage را در حالت صفر قرار دهید، این بدان معناست که هیچ محدودیتی برای حداقل سود در نظر ندارید. توجه داشته باشید که مقدار پیشنهادی همان صفر است.
گزینه بعدی Maximum Stoploss Percentage میباشد که به معنای بیشینه ضرر موجود میباشد و وقتی آن را روی ۱۰۰ قرار میدهیم به معنای آن است که هیچ محدودیتی ندارد.
در حالت بعدی گزینه ای وجود دارد با عنوان Minimum Distance Between High and Target که مقدار پیشنهادی برای آن ۰٫۲ و ۰٫۵ هست چراکه در این حالت تعداد سیگنال هایی که به ما میدهد بیشتر است.
گزینه بعدی Do not Filter Entry Points هست که اگر تیک کنار آن فعال شود تعداد سیگنال های بیشتری را به شما نشان میدهد. در این حالت خطاهای سیگنال دهی مقداری افزایش مییابد.
شکل ظاهری اندیکاتور APDI ورژن جدید
همانطور که در شکل ظاهری این اندیکاتور ملاحظه میکنید، دو خط سبز و قرمز در تصویر بالا دیده میشود.
خط قرمز عمومن برای تعیین حدضرر یا Stoploss مورد استفاده قرار میگیرد. و خط سبز هدف قیمتی یا همان تارگت را به ما نشان میدهد. مقدار تارگت یا همان هدف قیمتی بصورت محتاطانه قرار داده شده است.
Short Entry: به منظور سیگنال فروش است.
Long Entry: به منظور سیگنال خرید است.
هر زمان که در این اندیکاتور Short Entry را مشاهده کردید، میتوانید اقدام به باز کردن معامله فروش کنید و حد ضرر خود را براساس خط قرمز رنگ قرار دهید (چون فاصله نقطه ورود با حدضرر مقداری زیاد است و این براساس توابع ریاضی اندیکاتور تعیین شده در ادامه حد ضرر بهتری را به شما معرفی خواهم کرد)و حد سود خود را بر اساس خط سبز رنگ تعیین کنید.
هر زمان که در این اندیکاتور Long Entry را مشاهده کردید، میتوانید اقدام به باز کردن معامله خرید کنید و حد ضرر خود را براساس خط قرمز رنگ قرار دهید و حد سود خود را بر اساس خط سبز رنگ تعیین کنید.
توجه داشته باشید که درصورتیکه نمودار با یک کندل قدرتمند خط سبز رنگ که همان حد سود شماست را شکست( چه در معامله خرید و چه در معامله فروش )
در این حالت میتوانید حد سود خود را به نقطه ای منتقل کنید که در آن ضعف در روند حرکتی را ملاحظه کنید.
Warning Stop long:
هر زمان که بر روی اندیکاتور Warning Stop long را ملاحظه کردید، هشداری است برای اینکه دیگر در آن نواحی قیمتی معامله خرید باز نکنید.
Warning Stop Short:
هر زمان که بر روی اندیکاتور Warning Stop Short را ملاحظه کردید، هشداری است برای اینکه دیگر در آن نواحی قیمتی معامله فروش باز نکنید.
گاهی ممکن است بر روی نمودار سیگنال خرید یا فروش در بعضی نقاط قیمتی نداشته باشید، در این حالت اگر دو خط سبز و قرمز جایشان را با هم عوض کنند میتوانید وارد معامله شوید. به اینصورت که اگر خط سبز بالای خط قرمز قرار گرفت پوزیشن خرید باز کنید و در حالت برعکس، یعنی اگر خط قرمز بالای خط سبز قرار گرفت پوزیشن فروش باز کنید اما در این حالت باید حد سود و حد ضرر خود را بر اساس پرایس اکشن قرار دهید.
علت اینکه این اندیکاتور این سیگنال ها را به شما نشان نمی دهد در این است که این اندیکاتور به گونه ای طراحی شده است که معاملات با وین ریت بالاتری را معرفی کند.
شاخص های پامپ و دامپ در اندیکاتور APDI ورژن جدید
در بعضی نواحی قیمتی دو گزینه زیر را ملاحظه میکنید:
Pump Possibility: به معنای احتمال وجود پامپ قیمتی در نمودار میباشد.
Dump Possibility: به معنای احتمال وجود دامپ قیمتی در نمودار میباشد.
نحوه معامله با پامپ و دامپ قیمتی:
هر زمان که بر روی اندیکاتور این احتمال پامپ و دامپ ظاهر شد، سه درصد به نمودار اجازه رشد میدهیم که اگر تا این سه درصد رشد کند بعد از آن میتوانیم وارد پوزیشن معاملاتی در جهت پامپ یا دامپ شویم.
حد ضرر بهینه:
یکی از روشهایی که با آن میتوانید میزان حد ضرر خود را کم تر کنید، استفاده از خطوط بالایی و پایینی ابری است که بر روی صفحه ملاحظه میکنید. این حد ضرر بصورت پویا میباشد که امکان یک معامله با ریسک کمتر را برای شما فراهم میکند.
به اینصورت که اگر معامله خرید باز کردیم اما قیمت خط پایینی ابر روند را به سمت پایین شکست حد ضرر ما فعال میشود و از طرفی اگر معامله فروش باز کردیم و قیمت خط بالایی ابر روند را به سمت بالا شکست یعنی حد ضررمان فعال شده و پوزیشن معاملاتی خود را میبندیم.
آشنایی با اندیکاتور MACD
سلام. با یکی دیگر از مجموعه مقالات کاربردی آموزش تحلیل تکنیکال فارکس در خدمت شما عزیزان هستیم. همانطور که از عنوان این بلاگ آموزشی پیداست، در این قسمت از مقالات آموزش کار با اندیکاتورها قصد داریم به معرفی و بررسی نحوه عملکرد اندیکاتور MACD بپردازیم. پس با ما همراه باشید.
معرفی اولیه اندیکاتور MACD
اندیکاتور مکدی (MACD) یکی از پرطرفدارترین و پرکاربردترین اندیکاتورهایی میباشد که عموما توسط معاملهگران و تحلیلگران بازارهای مالی مورد استفاده قرار میگیرد. کلمه MACD مخفف عبارت Moving Average Convergence Divergence میباشد که مفهوم آن نمایش میانگین حرکت و همگرایی (Convergence) و واگرایی (Divergence) قیمت در بازار است.
از اندیکاتور MACD در حالتها و استراتژیهای بسیار متفاوتی استفاده میشود اما به طور کلی این اندیکاتور تلاش میکند تا قدرت، جهش و شتاب روند قیمتی بازار را به ما نمایش دهد. این اندیکاتور از بخشها و خطوط مختلفی تشکیل شده است که در تصویر زیر میتوانید آن را مشاهده کنید.
همانطور که در تصویر فوق میبینید این اندیکاتور از سه بخش اصلی تشکیل شده است.
- خط سیگنال: این خط میانگین نمایی یا EMA را برای 9 روز آخر محاسبه میکند.
- خط مکدی: این خط که نوسان نسبتا بیشتری نسبت به خط سیگنال دارد اختلاف میانگین نمایی یا EMA دوازده روزه قیمت را با EMA بیست و شش روز قبل قیمت محاسبه میکند.
- هیستوگرام: هیستوگرام این اندیکاتور اختلاف یا تفاوت بین دو خط سیگنال و MACD را نمایش میدهد.
نکته: بعضی از معاملهگران برای دستیابی به یک استراتژی دقیق، اعداد پیشفرض اندیکاتور MACD را تغییر داده و اصطلاحا آن را متناسب با نمودار خود کالیبره میکنند. شما میتوانید این اعداد را در سایت tradingview یا نرمافزار متاتریدر از طریق تنظیمات اندیکاتور تغییر دهید.
نحوه تشخیص همگرایی و واگرایی در اندیکاتور MACD
همانطور که از نام این اندیکاتور پیداست، مهمترین وظیفه این اندیکاتور نمایش و تشخیص همگرایی و واگرایی میباشد. در مورد کاربرد همگراییها و واگراییها در بازارهای مالی در مقالهای جداگانه صحبت خواهیم کرد، اما به طور کلی و خلاصه میتوان گفت زمانی که در بازار واگرایی وجود دارد، یعنی یک تضادی بین روند قیمتی بازار با ابزار یا اندیکاتور مد نظر ما وجود دارد که نشان دهنده تغییرات کوچک و بزرگ قیمتی در آیندهی بازار میباشد. به عبارت دیگر زمانی که ما یک واگرایی بین قیمت و ابزار مورد نظرمان (در اینجا اندیکاتور MACD) پیدا میکنیم انتظار داریم که تغییراتی در روند بازار ایجاد شود.
در تصویر زیر میتوانید مثالی از وجود واگرایی بین اندیکاتور مکدی و روند بازار را مشاهده نمایید.
سیگنال خرید و فروش با MACD
همانطور که گفتیم معاملهگران از مکدی به شکلهای بسیار گوناگونی برای دریافت سیگنالهای خرید و فروش استفاده میکنند. یکی از معروفترین و متداولترین سیگنالهای خرید و فروشی که توسط اندیکاتور مکدی صادر میشود نقاط تقاطع خطوط سیگنال و مکدی میباشد. این استراتژی به این شکل است که تریدرها هر زمان که خط مکدی از ناحیه زیر صفر خط سیگنال را از پایین به بالا قطع کند سفارش خرید ثبت میکنند و برعکس، هر رمان که خط مکدی از ناحیه بالای صفر، خط سیگنال را از بالا به پایین قطع کند سفارش فروش ثبت میکنند.
توجه داشته باشید که ترکیب این استراتژی با نقاط ورودی که الگوهای کندلی و الگوهای نموداری برای ما ایجاد میکردند باعث افزایش ارزش نقطه ورود نهایی میشود.
به خاطر داشته باشید که همانطور که در دیگر مقالات آموزش تحلیل تکنیکال فارکس نیز گفتیم، مهمترین اقدامی که باعث میشود یک تریدر مبتدی به یک معاملهگر حرفهای و پر سود بازار تبدیل شود تمرینها و بکتستهای فراوانی است که آن معاملهگر در تاریخچه قیمتی بازار انجام میدهد. بنابراین برای این که درک درستی از نحوه عملکرد این اندیکاتور پرکاربرد داشته باشید بهتر است آن را در گذشته قیمتی چارتهای مدنظر خود نیز بررسی کنید.
مطالب مرتبط با این قسمت از سری مقالات آموزش تحلیل تکنیکال فارکس در همین بخش به پایان میرسد. در صورتی که در مورد هر یک از مطالب مطرح شده در این بلاگ آموزشی سوال یا ابهامی داشتید میتوانید از طریق بخش دیدگاهها و یا دایرکت صفحه اینستاگرام جناب دکتر رضا رضایی با ما در ارتباط باشید.
دیدگاه شما