فیلم آموزش مفاهیم بورس تهران توسط مهدی دلبری
در این مجموعه آموزشی که به همت مرکز مالی ایران تهیه شده به آموزش مبانی اولیه بورس برای افراد نوآموز پرداخته می شود. مطالب ساده و کامل ارائه شده که همه طیف از افراد علاقه مند بتوانند از آنها استفاده کنند.
بورس چیست؟
به طور عام اکثر مردم پس انداز های خود را یا در بانکها نگهداری یا با آن طلا و ملک خریداری می کنند. ولی راه های دیگری هم برای سرمایه گذاری پس انداز ها وجود دارد و آن بورس است. بورس مکانی است که در آن سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس معامله می شود. به عنوان مثال شما می توانید سهام شرکت سایپا یا ایران خودرو را خریداری کنید یا حتی می توانید سهام پالایشگاه های بزرگ کشور و شرکت های دارو سازی را بخرید.
وقتی شما سهام شرکتی را می خرید و آن شرکت سورد آور است شما نیز در سود آن شرکت سهیم می شوید و سود شما بصورت سالانه برایتان واریز می شود. همچنین اگر سهام شرکت رشد کند از این ناحیه نیز می توانید کسب سود کنید.
تاریخچه بورس
تاریخچه تشکیل بورس در جهان به پانصد سال قبل بر می گردد که خاستگاه اصلی آن در کشور بلژیک بوده است. مردم در مقابل منزل شخصی به نام واندربورس گرد می آمدند و اوارق بهادار داد و ستد می کردند. بعد از آن هر مکانی که در آن اوراق بهادار معامله میشد بورس نام گرفت. بعد ها بورس های مهم دنیا از جمله بورس نیویورک و بورس لندن و توکیو ایجاد شد و به دنبال آن سازمانی برای نظارت بر حقوق سهام داران و شرکت ها در همه کشورهایی که بورس داشتند تشکیل شد. تاریخچه ایجاد بورس در ایران به سال 1315 بر میگردد که کارشناسانی از بلژیک و هلند به منظور بررسی بستر های ایجاد بورس به ایران آمدند ولی با شروع جنگ جهانی دوم فعالیت انها متوقف شد ولی در نهایت در سال 1345 بورس ایران رسما شروع به فعالیت کرد.
مزایای سرمایه گذاری در بورس
چند مورد از مهم ترین مزایای خرید سهام در بورس را می تواند بصورت تیتر وار و خلاصه در زیر اشاره کرد:
◼ عدم نیاز به سرمایه سنگین: شما در حال حاضر می توانید با مبلغ اولیه پانصد هزار تومان سهام شرکت دلخواه خود را خریداری کنید.
◼ نقد شوندگی نسبتا بالا: شما می توانید سهام شرکتی را که می خرید خیلی سریع به پول نقد تبدیل کنید (البته صف فروش نباشد). که در کسب سود در بازار ثانویه مقایسه با ملک و زمین نقد شوندگی بسیار بالایی دارد.
◼ سود دهی سهام: با خرید سهام شرکت های سود ده هم سود سالانه دریافت می کنید هم از رشد قیمت سهام متنفع میشوید.
◼ پوشش تورم: سهام ها نیز به دنبال تورم موجود در کشور رشد قیمتی پیدا می کنند که می تواند پوشش ریسکی باشد برای سرمایه گذاری شما. قیمت سهام شرکت ها در بورس فراز و نشیب زیادی دارند ولی در بلند مدت پوشش مناسبی برای تورم کشور هستند.
◼ امنیت نگهداری: وقتی شما طلا و جواهرات یا دلار را به عنوان پس انداز انتخاب می کنید باید در نظر داشته باشید که اگر امنیت آنها را تامین نکنید ممکن است مورد سرقت قرار بگیرند لذا در این موضوع، سهام از امنیت نگهداری بسیار بالاتری برخوردار است چون به نام شخص شماست.
بخشی کوتاه از این مجموعه
| ردیف | عنوان |
| 1 | انواع سواد (سواد عاطفی، سواد ارتباطی، سواد مالی) / مهم ترین مهارت های مالی (مهارت دریافت پول، مهارت هزینه کردن، مهارت پس انداز کردن، مهارت سرمایه گذاری، مهارت استفاده از اعتبار، مهرت صحبت کردن در مورد مسائل مالی) / سطح سوال مالی در دنبا چگونه بررسی می شود؟ |
| 👁 | نمایش | حجم : 045MB | زمان: 07min |
| 2 | مفهوم بازار مالی چیست؟ / انواع طبقه بندی بازارهای مالی / بازار سهام / بازار اوراق بدهی / بازار ابزارهای مشتقه / بازار اولیه / بازار ثانویه / تاریخچه بورس در جهان و ایران / شرکت های سهامی / شرکت با مسئولیت محدود / شرکت های تضامنی / شرکت های سهامی عام / شرکت های خاص / مجمع عمومی موسسین / مجمع عمومی عادی (سالانه) / مجمع عمومی فوق العاده |
| 👁 | نمایش | حجم : 088MB | زمان: 12min |
| 3 | صورت های مالی (ترازنامه ، صورت سود وزیان، صورت جریان وجوه نقد) / ارکان بازار سرمایه / شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه / شرکت فناوری اطلاعات / شورای عالی بورس و اوراق بهادار ایران / سازمان بورس و اوراق بهادار / سایت بورس اوراق بهادار ایران tse.ir / سایت شرکت فرابورس ایران ifb.ir / شرکت بورس کالای ایران ime.co.ir / شرکت بورس انرژی ایران irenex.ir / سایت شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه csdiran.com / توضیحاتی در مورد لوگوی بورس |
| 👁 | نمایش | حجم : 138MB | زمان: 21min |
| 4 | مزایای بورس / ویژگی های بورس (شفافیت، وجود قوانین، چارچوب اجرایی مشخص) / اهمیت کسب سود در بازار ثانویه بورس برای شرکت ها / مزایای بورس برای سرمایه گذاران / حقظ سرمایه در مقال تورم / انواع سود در بازار سرمایه (سود ناشی از افزایش قیمت، سود ناشی از تقسیم سود شرکت) |
| 👁 | نمایش | حجم : 056MB | زمان: 07min |
| 5 | اصطلاحات بورس / ریسک / ریسک غیر سیستماتیک / ریسک سیستماتیک / تنوع دارایی / ابزارهای سرمایه گذاری / اوراق مشارکت و اواق اجاره / صندوق های سرمایه گذاری / سهام) / اخذ کد بورسی / انواع قیمت / الیوت انجام سفارس در بورس تهارن / کارمزد معاملات / دامنه نوسان / قیمت پایانی / قیمت بازگشایی / گره معاملاتی / حجم مبنا / واحد پایه معاملاتی / محدودیت حجم سفارش / کسب سود در بازار ثانویه حداقل تغییر قیمت / توقف و نعلیق نماد / حجم مبنا / زمان بندی معاملات / زمان بندی تسویه مالی / معاملات بلوکی / معاملات عمده / انواع اوراق |
| 👁 | نمایش | حجم : 181MB | زمان: 25min |
| 6 | عوامل موثر بر قیمت سهام (اقتصاد کلان، صنعت، شرکت) / اقتصاد کلان (وضعیت اقتصادی و سیاسی، سیاست های بانک مرکزی، قوانی و مقررات دولت،بودجه سالانه کشور ) عوامل مرتبط با صنعت (نحوه قمیت گذاری، رقابتی یا انحصاری بودن، حجم سرمایه گذاری، وضعیت صنایع مرتبط، تحولات فناوری) / عوامل مرتبط با شرکت (میران سودآوری، نسبت قیمت به درآمد، قابلیت نقد شوندگی، دارایی ها و بدهای های شرکت، طرح های توسعه، میران سهام شناور، ترکیب سهخام داران شرکت) / انواع قیمت سهام (قیمت اسمی، قیمت دفتری، قیمت بازار، قیمت ذاتی) / اصول خرید فروش سهام (اطلاعات معتبر، دید بلند مدت، تعصب نداشتن، سبد متنوع، با سرمایه مازار وارد بورس شویم، پذیرفتن نوسان، مشورت با متخصصینپ) / افزایش سرمایه شرکت ها (آورده نقدی، سود انباشته، صرف سهام) / نماد چیست؟ / سال مالی شرکت / سود هر سهم / سود تقسمی / تعدیل سود / صف خرید و صف فروش / شاخص بورس / شاخص قیمت / شاخص بازده نقدی / شاخص کل / شاخص 50 شرکت فعال / شاخص 30 شرکت بزرگ / شاخص صنعت / شاخص مالی / شاخص فرابوس / شاخص آزاد شناور / کارگزاری ها / بازار گردان ها / مشاوره سرمایه گذاری / سبد گردان ها / موسسه رتبه بندی / صندوق های سرمایه گذاری / شرکت های پردازش اطلاعات مالی / شرکت های تامین سرمایه / انواع صندوق های سرمایه گذاری (صندوق های سرمایه گذاری درآمد ثابت، صندوق های سرمایه گذرای مختلط و …) / روش های تحلیل سهام (تحلیل تکنیکال، تحلیل بنیادی) / سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران tsetmc.com |
| 👁 | نمایش | حجم : 171MB | زمان: 26min |
آموزش بورس را از کجا شروع کنیم؟
در صورت نیاز به آموزش های بیشتر می توانید از لینک های زیر نیز استفاده کنید.
مهم ترین ابزارهای بازار سرمایه چیست؟
رشد اقتصادی کشورها به رشد فنّاوری، بهره‌وری و نوآوری مرتبط است. در این میان اگر تأمین منابع مالی برای اجرای طرح‌های جدید وجود نداشته باشد، نوآوری به تنهایی کارایی نداشته و چرخه اقتصادی شرکت‌ها با مشکل روبرو می‌شود؛ بنابراین اگر تأمین سرمایه در بازارهای مالی به خوبی صورت گیرد، رشد اقتصادی نیز تقویت خواهد شد.
نظام بانکی از دیرباز در کشور ما مسئول تأمین منابع مالی بخش اقتصاد بوده، اما در سال‌های اخیر بازار سرمایه نقش خود را در تأمین مالی پررنگ کرده است. این موضوع نشان‌دهنده وجود فرصت‌های مناسب برای توسعه ابزارهای بازار سرمایه و تنوع‌بخشی به این ابزارها است.
بازار سرمایه چیست
بازار سرمایه نقش بسزایی در به کارگیری پس‌اندازها در سرمایه‌گذاری‌های پربازده، با هدف توسعه شرکت‌ها و صنایع دارد. در نتیجه، این بازار به جذب سرمایه و رشد اقتصادی کشور کمک شایانی می‌کند. بازار سرمایه با جذب نقدینگی های راکد و تزریق آنها به بخش‌هایی که به سرمایه نیاز دارند، سبب افزایش گردش مالی و رونق می‌شود. بازار سرمایه وظیفه مهم ایجاد ارتباط مناسب میان سرمایه گذاران اعم از حقیقی و حقوقی، خرد و کلان و شرکت‌های سرمایه‌پذیر را دارد، به نحوی که متقاضیان سرمایه با اهداف شفاف خود بتوانند با سرمایه گذاران همسو شده و هم‌راستا با استراتژی‌های اقتصادی و سرمایه گذاری آنها با تأمین مالی نیازهای خود، شروع به فعالیت اقتصادی نمایند.
آنچه در ایران به‌صورت رسمی به‌عنوان بازار سرمایه شناخته می‌شود شامل چهار شرکت بورسی است. این چهار شرکت که نقش قابل توجهی در رونق اقتصادی کشور دارند عبارت‌اند از بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس، بورس کالا و کسب سود در بازار ثانویه بورس انرژی که تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار ایران فعالیت می‌کنند در واقع سازمان بورس اوراق بهادار ایران متولی و سیاست‌گذار سرمایه‌گذاری در ایران است. شرکت‌های بورسی نقش بسیار با اهمیتی در رونق اقتصادی کشور دارند. علاوه بر این تأثیر مهمی در اقتصاد جهانی ایران هم دارند. سرمایه‌هایی که از طرف سرمایه گذاران و واسطه‌های مالی به بازار سرمایه ورود پیدا می‌کنند، توسط دولت، شرکت‌های تجاری و صنایع جذب می‌شوند. در نتیجه بازار سرمایه، حرکت جریان سرمایه را به‌منظور استفاده‌ی بهینه، افزایش درآمد ملی و در نتیجه رشد اقتصاد کشور تسهیل می‌کند.
ابزارهای بازار سرمایه
اقتصاد هر کشوری ساختار ويژه خود را مى‌طلبد و بازار سرمايه در هر کشور نیز متناسب با ساختار اقتصادى آنجا شکل مى‌گيرد و در نهایت هر بازار سرمايه‌اى ابزار و نهادهاى متناسب با خود را خواهد داشت. بنگاه‌های بزرگ اقتصادی با دارایی مالی زیاد، می‌توانند با کمک ابزارهای متنوعی که در بازار سرمایه وجود دارد، اقدام به تأمین مالی کنند. در حقیقت این ابزارها می‌تواند پشتوانه مطمئنی برای تأمین مالی شرکت‌ها باشد. بازار سرمایه در بخش تأمین مالی خود را به انواع ابزارها مجهز کرده است تا به این ترتیب بتواند به اقتصاد یاری رساند. با توجه به اینکه بازار سرمایه، بازاری بلند مدت برای سوددهی است، ابزارهای مالی این امکان را برای سهامداران حقیقی فراهم می‌سازند تا بتوانند ریسک سرمایه‌گذاری را در شرایط مختلف اقتصادی مدیریت کرده و از این ابزارها برای کاهش ریسک خود بهره‌مند شوند.
در حال حاضر جعبه ابزارهای مالی در بورس ایران در طی این سال‌ها کامل شده و به غیر از برخی موارد، سایر ابزارهای موجود در بازار بورس‌های جهانی، در بازار سرمایه ایران نیز به کار گرفته می‌شوند. چالشی که در این حوزه وجود دارد این است که هنوز سواد کافی برای به کارگیری این ابزار در بورس ایران وجود ندارد و بسیاری از این ابزارها بلااستفاده مانده‌اند. بورس‌های اوراق بهادار با راه‌اندازی ابزارهای مالی جدید، فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدیدی را در اختیار سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها و نهادهای مالی قرار می‌دهند تا مطابق با اهداف خود اقدام به سرمایه‌گذاری در این ابزارها کنند. بورس‌های اوراق بهادار از این راه می‌توانند جذابیت بازارهای خود را افزایش داده و در نتیجه سرمایه‌گذاران و نهادهای مالی بیشتری را به این بازار سوق دهند.
نقش ابزارهای مالی
برای ابزارهای مالی می‌توان سه نقش متمایز در نظر گرفت:
- ابزارهای مالی راهکاری برای انتقال منابع مالی از سرمایه‌دارانی که مازاد سرمایه دارند و مایل به سرمایه گذاری هستند، به کسانی است که به این منابع برای سرمایه گذاری در دارایی های مالی یا فیزیکی نیاز دارند.
- ابزارهای مالی انتقال وجوه را به شکلی انجام می‌دهند که ریسک سیستماتیک مربوط به جریان نقدی ناشی از سرمایه گذاری در دارایی های حقیقی، بین متقاضیان و عرضه‌کنندگان وجوه، توزیع مجدد شود.
- ابزارهای مالی وسیله‌ای برای تجمیع به شمار می‌روند. افزودن و انباشت پس‌اندازهای خانوار برای تأمین مالی طرح‌های بزرگ سرمایه گذاری، بدون تجمیع که بخش تفکیک‌ناپذیر نظام مالی است، امکان‌پذیر نیست. اگر امکان تجمیع از طریق صدور دارایی های مالی وجود نداشت، این امکان برای خانوارها پدید نمی‌آمد که سرمایه‌های خود را تجهیز کنند و در سبد متنوعی از دارایی‌های حقیقی سرمایه گذاری نمایند.
انواع ابزارهای بازار سرمایه
در این بخش به معرفی ابزارهای مالی که در حال حاضر در بازار سرمایه ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌پردازیم.
الف) ابزارهای تأمین مالی بلندمدت
1. سهام:
سهم قسمتی از سرمایه یک شرکت سهامی است که بر میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب سهم در شرکت سهامی دلالت دارد؛ اوراق سهام همچنین قابلیت معامله، نقل و انتقال دارند.
انواع سهام از نظر حقوقی به موارد زیر تقسیم می‌شود:
سهام عادی:
سهام عادی یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین ابزارهای سرمایه‌گذاری و قابل معامله در بورس است و دارنده آن به میزان سهامی که در دست دارد مالک درصد معینی از آن شرکت بوده و درصد معینی از سود شرکت و سایر مزایایی که به سهامداران تعلق می‌گیرد را دریافت می‌کند. سهام عادی خود به دو دسته سهام با نام و سهام بی‌نام تقسیم می‌شود. تنها تفاوت این دو گروه در درج نام دارنده و دفتر شرکت روی برگه سهام با نام است.
اکثر سهام شرکت‌ها به صورت عادی منتشر می‌شود. دارندگان سهام عادی علاوه بر اخذ سود سهام و حق رأی، دارای حق تقدم خرید سهام نیز هستند. حق تقدم سهام به معنای اختصاص اولویت در خرید سهام جدیدالانتشار به دارندگان فعلی سهام عادی است.
سهام عادی ابتدا از طریق پذیره‌نویسی عمومی وارد بازار می‌شود؛ به عبارت دیگر، سهام قبل از فروش عمومی باید در کمیسیون بورس و اوراق بهادار ثبت شده و اجازه انتشار بگیرد.
سهام ممتاز:
اصل بر این است که همۀ سهام باید همانند یکدیگر باشند اما استثنائی در قانون ذکر شده که به موجب آن، دارندگان سهام ممتاز از امتیازات خاصی برخوردارند. سهام ممتاز، نوعی سند مالکیت قابل انتقال است که به دارنده آن، حقوقی ثابت و محدود از دارایی‌های شرکت می‌دهد. مهم‌ترین امتیاز دارندگان سهام ممتاز نسبت به مالکان سهام عادی در دارا بودن سود بیشتر و اولویت در پرداخت سود این سهام حتی در زمان ورشکستگی شرکت است. سهام ممتاز یا در بدو تأسیس شرکت و یا براساس شرایطی در زمان فعالیت شرکت از طریق پذیره‌نویسی خصوصی وارد بازار می‌شوند و در بازار خارج از بورس و در بورس قابل داد و ستد هستند.
2. اوراق قرضه:
اوراق قرضه سندی است که به موجب آن ناشر متعهد میگردد که مبالغ مشخصی را به عنوان سود سالانه در دوره‌‌‌های زمانی مشخص به دارنده اوراق پرداخت کرده و در زمان سررسید، اصل سرمایه را بازپرداخت نماید. در نظر داشته باشید که دارندگان اوراق قرضه هیچ نوع مالکیتی در شرکت ندارند و دریافتی از سود سهم که به سهامداران شرکت پرداخت میگردد، دریافت نکرده و تنها به عنوان وام دهنده به ناشر اوراق هستند که در ازای آن بهره دریافت می‌کنند و در زمان سررسید، اصل سرمایه خود را دریافتت می‌کنند.
در صورتی که در کشورهای خارجی این اوراق به عنوان یک ابزار بدهی میان‌مدت و بلندمدت برای تأمین مالی دولت‌ها و شرکت‌ها است اما بر اساس قوانین اسلامی، اوراق قرضه در ایران منتشر نمی‌شود
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص این اوراق و نوع اسلامی و رایج آن در ایران، می‌توانید مقاله «اوراق مرابحه چیست» را مطالعه نمایید.
3. اوراق مشارکت:
به دلیل وجود قوانین اسلامی امکان انتشار اوراق قرضه در ایران وجود ندارد اما براساس موازین شریعت جایگزینی برای این اوراق در نظر گرفته شده است که اوراق مشارکت نام دارد. اوراق مشارکت اوراق بهاداری است که با مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به قیمت اسمی معینی و برای دوره مشخص با هدف تأمین بخشی از منابع مالی موردنیاز طرح‌های توسعه‌ای و عمرانی دولت، شهرداری، شرکت‌های دولتی و خصوصی منتشر شده و به سرمایه‌گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‌های یاد شده را دارند از طریق عرضه عمومی واگذار می‌شوند. صادرکننده اوراق متعهد می‌شود که در تاریخ معین اصل پول و سود قطعی را پرداخت کند؛ و این سود تضمین شده مهم‌ترین جذابیت اوراق مشارکت محسوب میگردد که به صورت علی‌الحساب به دارنده اوراق پرداخت می‌شود، بدین معنا که در سررسید نهایی و پس از پایان پروژه صادرکننده اوراق موظف است سود قطعی پروژه را محاسبه کند و درصورتی که سود قطعی پروژه، بیش از سود علی‌الحساب پرداختی به خریداران اوراق باشد، مابه‌التفاوت را نیز به آنها پرداخت نماید. شایان ذکر است که این اوراق قابلیت خرید و فروش در بازار ثانویه را دارد و بازدهی بدون ریسک را برای سرمایه گذاران به همراه دارد.
ب) مدیریت دارایی
سرمایه گذاری در بازار سرمایه نیازمند رصد مداوم بازار و ارزیابی عملکرد شرکت‌ها است که این موضوع نیازمند صرف زمان کافی از سوی سرمایه داران است. در صورتی که افراد تخصص و یا زمان لازم برای این ارزیابی نداشته باشند می‌توانند به شرکت‌هایی که تخصص لازم در این حوزه را دارند مراجعه کرده و مدیریت سرمایه و دارایی خود را به این متخصصان واگذار نمایند. شرکت‌های فعال در حوزه مدیریت دارایی دو ابزار پرکاربرد را در اختیار سرمایه گذاران قرار داده‌اند:
1. صندوق‌های سرمایه گذاری:
ورود به بازار سرمایه نیازمند دارا بودن دانش و تخصص است در غیر این صورت افراد ضررهای سنگینی را متحمل خواهند شد. یکی از ابزارهای مالی پرطرفدار برای افرادی که وقت و یا تخصص لازم را برای ورود مستقیم به بازار سرمایه را نداشته ولی تمایل به سرمایه گذاری در این حوزه را دارند، صندوق‌های سرمایه گذاری است. صندوق‌ها تحت نظارت سازمان بورس با هدف تجمیع وجوه سرمایه‌گذاران اقدام به سرمایه گذاری در دارایی‌های مختلف از جمله سهام، اوراق مشارکت، ابزارهای بازار پول و … می‌کنند و سرمایه گذاران را از سود بازار سرمایه منتفع می‌گردانند.
2. سبدگردانی:
این ابزار مختص کسانی است که دانش و یا زمان کافی برای ورود به بازار سرمایه را نداشته و از طرف دیگر نیز قصد بهره‌مندی از سود بازار سهام را نیز دارند. این گروه می‌توانند سرمایه‌شان را در اختیار سبدگردان قرار دهند تا او بهترین سرمایه‌گذاری را انجام دهد. در سبدگردانی بهترین ترکیب دارایی براساس میزان ریسک‌پذیری و استراتژی‌های سرمایه گذاری هر فرد انتخاب می‌شود و با پایش مداوم سبد مختص هر سرمایه‌گذار ارزش دارایی‌های وی را افزایش می‌دهند.
برای آشنایی بیشتر با این ابزار، مطالعه مقاله آنچه باید از سبدگردانی اختصاصی بدانیم به شما پیشنهاد می‌شود.
ج) ابزارهای ویژه مدیریت خطر
سرمایه‌گذاری همواره با ریسک همراه است بازار سرمایه نیز از این قاعده مستثنا نبوده و به دلیل نوسان‌های قیمتی موجود در بازار ریسک‌هایی را برای سرمایه گذار به همراه دارد. در حال حاضر ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتقه برای مقابله با ریسک ناشی از نوسان قیمت ایجاد شده است. اطلاق مشتق به این ابزارها به دلیل آن است که ارزش آنها از دارایی پایه مشتق می‌شود و وابسته به ارزش اوراق یا دارایی‌های مالی مانند دیگر اوراق بهادار یا دارایی های فیزیکی است و ارزش مستقلی ندارند.
مهم‌ترین ابزارهای مشتقه که در حال حاضر در بازار سرمایه ایران وجود دارند، عبارت‌اند از:
1. قراردادهای اختیار معامله
اختیار معامله قراردادی مابین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار قرارداد اختیار این را دارد (نه الزام و تعهد) که مقدار مشخصی از دارایی تعیین شده در قرارداد را با قیمت مشخص و در زمانی مشخص بخرد و یا بفروشد.
فروشنده حق خرید یا فروش دارایی مذکور را به خریدار می‌دهد. حال ممکن است در زمان مشخص شده خریدار دارایی مورد نظر را خریداری نکند یا نفروشد، در این حالت دارایی مذکور در اختیار فروشنده قرار خواهد گرفت و خریدار مبلغ پرداخت شده را از دست خواهد داد.
از قراردادهای اختیار معامله می‌توان به روش‌های مختلفی برای کسب سود در بازارهای صعودی و نزولی استفاده کرد. اصلی‌ترین استراتژی، استفاده از قرارداد اختیار معامله به عنوان سرمایه کوچک و کسب سود بر اساس حرکت بازار است. همچنین این قراردادها می‌توانند به‌عنوان بیمه به‌صورت مختلف در سناریوهای معاملاتی مورد استفاده واقع شوند. قابلیت چندگانه فوق‌العاده اختیار معامله، تأثیر بسیار بزرگی در بازار نسبت به سرمایه‌گذاری‌های قدیمی داشته است.
قراردادهای اختیار معامله به دو دسته طبقه‌بندی می‌شوند:کسب سود در بازار ثانویه
الف –قرارداد اختیار خرید (Call Option)
دارنده این نوع اختیار معامله، حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت مشخصی که بین طرفین توافق شده است، در دوره زمانی معینی بخرد.
ب – قرارداد اختیار فروش (Put Option)
این قرارداد به دارنده این اختیار را می‌دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بفروشد.
در قرارداد اختیار معامله خریدار به امید افزایش قیمت دارایی قرارداد را خریداری می‌نماید و در قرارداد اختیار فروش خریدار پیش‌بینی می‌کند که قیمت دارایی در آینده کاهش خواهد یافت.
2. قراردادهای آتی
قرارداد آتی نوعی قرارداد حقوقی مالی میان خریدار و فروشنده بر روی یک دارایی پایه است که کسب سود در بازار ثانویه بر اساس آن فروشنده قرارداد آتی متعهد می‌شود که در زمان سررسید معین، به میزان تعیین شده در قرارداد، دارایی پایه را به خریدار تحویل دهد. این قرارداد برای پوشش ریسک در برابر تغییرات قیمت در آینده و کسب سود کاربرد دارد. این قرارداد بیشتر مورد توجه کشاورزان و تولیدکننده‌های کالاهای اساسی و شرکت‌های مصرف‌کننده کالاهای اساسی است.
فرض کسب سود در بازار ثانویه کنید یک طرف یک کشاورز تولیدکننده گندم و طرف دیگر کارخانه تولیدی مواد غذایی است که گندم یکی از اصلی‌ترین مواد اولیه مورد استفاده این کارخانه است. اگر با فرض آنکه قیمت گندم را عرضه و تقاضا در بازار تعیین کند در این صورت عدم اطمینان از قیمت آینده گندم کشاورز و شرکت تولیدی را با ریسک مواجه خواهد نمود. پس دو طرف برای کاهش ریسک خود تصمیم می‌گیرند برای چند ماه دیگر بر سر قیمتی توافقی با یکدیگر معامله کنند که این قرارداد را آتی می‌گویند. قراردادهای آتی به دلیل داشتن ویژگیهای اهرمی و دو طرفه بودن بازار مورد توجه بسیاری از فعالان بازار قرار گرفته است و از پرطرفدارترین ابزارهای مالی در بازارهای جهانی به شمار می‌آید؛ یعنی سرمایه گذار می‌تواند در مقابل سرمایه گذاری اندک بازدهی چند برابری کسب کند و یا حتی زیان چند برابری متحمل شود. به دلیل این ویژگی (خاصیت اهرمی) سرمایه گذاری در قراردادهای آتی مستلزم داشتن دانش سرمایه گذاری بالایی است. بازار آتی ایران اولین بار با بازار آتی سکه شروع به فعالیت نموده است. هم‌اکنون قراردادهای آتی زعفران نیز در بازار آتی بورس معامله می‌شود و برنامه سازمان بورس بازگشایی قراردادهای آتی برای گندم، جو و سایر کالاهای اساسی است.
جمع‌بندی:
در طی سال‌های اخیر بازار سرمایه در هدایت مناسب منابع مالی به حوزه‌های مناسب و در نهایت رشد اقتصادی کشور پررنگ ظاهر شده است. این موضوع نشان‌دهنده وجود فرصت‌های مناسب برای توسعه ابزارهای بازار سرمایه و تنوع‌بخشی به این ابزارها است. اقتصاد هر کشوری ساختار ويژه خود را مى‌طلبد و بازار سرمايه در هر کشور نیز متناسب با ساختار اقتصادى آنجا شکل مى‌گيرد و نیاز به ابزارها و نهادهاى متناسب با خود است.
یکی از مهم‌ترین اهداف به کارگیری ابزارهای مالی در بورس، کاهش ریسک ناشی از نوسانات است. در این راستا کارشناسان بر این باورند که با شناخت ابزارهای مختلف مالی می‌توان همه افراد جامعه را که تمایل به سرمایه‌گذاری دارند به نحوی به سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه تشویق کرد.
بورس، سفته‌بازی یا تأمین مالی شرکت‌ها؟
تهران- ایرناپلاس- فعالان بورسی از خریدوفروش سهام شرکت‌ها سود می‌کنند، اما آیا این فعالیت برای شرکت‌های بورسی هم منافعی دارد؟ تاکید رئیس جمهوری همچون کارشناسان کسب سود در بازار ثانویه بازار سرمایه بر این است که فلسفه وجودی بازار سهام، تأمین مالی شرکت‌ها با هدف توسعه جریان تولید بوده و باید روند کاهش بنگاهداری دولتی با تسریع عرضه‌ها در بورس برای رونق تولید در کنار نظارت بر این بازار سرمایه دوچندان شود.
در روزهایی که استقبال از بازار سهام و بورس افزایش یافته و افراد زیادی به جمع دارندگان سهام اضافه شده‌اند، برای برخی پرسش ایجاد شده که نقش این بازار در تأمین سرمایه شرکت‌ها چیست؟ شاید در نگاه اول، بورس صرفاً بازاری برای خرید و فروش سهام و محلی برای کسب سود توسط افراد حقیقی و حقوقی به‌نظر برسد، اما این بازار می‌تواند در تأمین سرمایه شرکت‌های پذیرفته‌شده نیز نقش داشته باشد.
نکته‌ای که حسن روحانی رئیس جمهوری نیز دیروز(سه‌شنبه) در جلسه ستاد اقتصادی دولت بر اهمیت بورس بعنوان راهی برای واگذاری بنگاه‌های دولتی به مردم با هدف شفافیت و رونق تولید اشاره و بر تداوم جدی عرضه سهام بنگاه‌های بزرگ و متوسط به ویژه بنگاه‌های دولتی در بورس با یک برنامه و طرح دقیق برای مردم محور شدن اقتصاد کشور و خروج جدی دولت از بنگاهداری، شفافیت بخشی به اقتصاد و تولید کشور تاکید کرد زیرا رونق، پویایی و فسادزدایی جدی را در پی خواهد داشت.
روحانی افزود: از این نظر همه دستگاه‌های دولتی طبق ضوابط و مقررات اعلام شده، موظف به عرضه سهام شرکت‌های خود در بورس هستند و تداوم بنگاهداری و مالکیت اموال مازاد از سوی دستگاه‌های دولتی برای شکوفایی اقتصاد، لازم است سریع‌تر به بخش خصوصی و مردم واگذار شود و به خصوص سازمان بورس باید نسبت به اجرای تعهدات شرکت‌ها مبنی بر تکمیل سهام شناور آنها اقدام کند.
رئیس جمهوری یکی از نکات مهمی که باید توسط مسئولان وزارت اقتصاد و سازمان بورس با دقت، ظرافت و حساسیت بالا تعقیب شود را "نظارت دقیق بر بازار سهام، متعادل‌سازی عرضه و تقاضای سهام در بورس و رشد منطقی از طریق تسهیل پذیرش و رفع موانع حقوقی پذیره‌نویسی‌ها و صندوق پروژه" برشمرد که باید به دقت درنظر قرار گیرد.
روحانی با تاکید بر اینکه هیجان‌زدگی کاذب نباید بورس را متاثر کند، تصریح کرد: از این نظر رشد شاخص‌های بورس باید طبق پایه‌های علمی دقیق و براساس منطق کسب سود در بازار ثانویه بازار سرمایه پیش برود و مدیریت بازار بورس باید با اعمال مقررات احتیاطی لازم به جامعه و مردم اطمینان دهد که سرمایه‌گذاری آنها در بورس استحکام لازم را دارد، لذا بهتر است در این زمینه با جدیت بیشتر عمل کنند.
فلسفه وجودی بازار سهام، تأمین مالی شرکت‌ها است
در همین رابطه محمد گرجی‌آرا، کارشناس بازار سرمایه درباره سازوکار تأمین مالی شرکت‌ها از طریق بازار سهام به ایرناپلاس گفت: ما یک بازار اولیه و یک بازار ثانویه داریم. بازار اولیه که در آن تأمین مالی انجام می‌شود.
روش تأمین مالی به این صورت است که در بازار اولیه، پذیره‌نویسی سهام، اوراق بدهی و نیز فروش اوراق بدهی و افزایش سرمایه شرکت‌ها انجام می‌شود. همه این موارد، روش‌های تأمین مالی شرکت‌ها در بازار اولیه هستند.
گرجی‌آرا در ادامه گفت: وجود بازار ثانویه‌ای مانند بورس برای سهام، به‌این دلیل است که بتوان پذیره‌نویسی را خرید یا فروخت. این خرید و فروش در بازار ثانویه‌ای اتفاق می‌افتد که به‌عنوان بورس می‌شناسیم. جذابیت بورس به پذیره‌نویسی و بازار اولیه کمک می‌کند زیرا هر چقدر بازار ثانویه جذابیت بیشتری داشته باشد، انگیزه بیشتری برای شرکت کردن در بازار اولیه در افراد، ایجاد می‌شود.
این کارشناس بازار سرمایه درباره تأثیر بازار ثانویه بر موفقیت عرضه اولیه شرکت‌ها در بورس گفت: جذابیت بازار ثانویه، ایجاد انگیزه برای پذیره‌نویسی در بازار اولیه است و امید به فروش بعد از باز شدن نماد در بورس، افراد را برای تأمین شرکت‌ها ترغیب می‌کند. بنابراین اگر بازار ثانویه جذاب نباشد، بسیاری از پذیره‌نویسی‌ها و عرضه‌های اولیه شکست خواهند خورد.
وی با تأکید بر اینکه فلسفه وجودی بازار سهام، تأمین مالی شرکت‌ها است، درباره حجم این بازار گفت: حجم تأمین مالی در این بازار، پایین است. در سال گذشته به‌طور کلی، حدود ۸۰ هزار میلیارد تومان تأمین مالی از این روش اتفاق افتاده که نسبت به حجم اقتصاد ما عدد پایینی است.
بازار بدهی در دست دولت
وی افزود: عمق بازار بدهی، حدود ۱۴۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۸ بوده و دولت در سال جاری، حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان اوراق جدید انتشار داده که در مجموع عمق این بازار را به ۱۷۰ هزار میلیارد تومان رسانده است. با این حال، این بازار در اختیار دولت است. یعنی این دولت و شرکت‌ها دولتی هستند که تأمین مالی خود را از طریق بازار بدهی انجام می‌دهند. بیش از ۹۰ درصد اوراق فعلی در این بازار، یا اوراق دولتی و یا اوراق شرکت‌های دولتی هستند.
این کارشناس بازار سرمایه درباره دلیل عدم استقبال شرکت‌ها از بازار بدهی گفت: در بودجه سال جاری نیز ۱۸۰ هزار میلیارد تومان اوراق بدهی برای انتشار پیش‌بینی‌شده است. بنابراین به‌نظر می‌رسد این بازار همچنان در اختیار اوراق دولتی باقی‌بماند. برای ورود سایر شرکت‌ها به این بازار، منع قانونی وجود ندارد، با این حال فرآیند انتشار این نوع اوراق برای شرکت‌های غیر دولتی، فرآیند زمان‌بر و نسبتاً پیچیده‌ای است که با تحمیل کارمزدهای بالا به شرکت، موجب افزایش نرخ بهره مؤثر می‌شود.
چرا وام بانکی رقیب بازار بدهی در تأمین مالی شرکت‌هاست؟
وی روش مطلوب شرکت‌ها را در تأمین مالی، استفاده از وام‌های تکلیفی بانکها دانست و درباره دلایل آن توضیح داد: به‌عنوان مثال اگر فرض کنیم در حال حاضر اوراق شرکتی با کوپن ۱۸ درصد انتشار پیدا کند، نرخ تأمین مالی یا نرخ بهره مؤثر آن حدود ۲۵ درصد خواهد بود زیرا باید برخی هزینه‌ها مانند هزینه ارکان یا تضمین پذیره‌نویسی را پرداخت کنند. این در حالی است که فردی که پذیره‌نویسی می‌کند، اوراق را با تنزیل می‌خرد؛ در واقع هزینه واقعی پول در اقتصاد ما بالاتر از نرخ‌های ۱۵ یا ۱۸ درصدی پیشنهادی است. به‌همین دلیل شرکت‌ها ترجیح می‌دهند از وام تکلیفی بانکها و با قدرت چانه‌زنی که دارند استفاده کنند، چرا که نرخ پایین‌تر و پیچیدگی کمتری دارد. همچنین امکان برای مذاکره برای تمدید مدت وام‌ها دارد اما زمانی که اوراق بورسی منتشر می‌شود، باید در زمان مشخص و در سررسید اقساط آن پرداخت شود.
منظور از بازار اولیه و بازار ثانویه چیست؟
به گزارش گروه آموزش پول نیوز، بازار سرمایه به بخش اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود.
بازار اولیه:
بازار اولیه (primary market) زمانی شکل می‌گیرد که دارایی برای بار اول مورد معامله قرار می‌گیرد؛ به‌عبارت‌دیگر بازاری که در آن اوراق بهادار شرکت‌ها برای اولین بار عرضه و فروخته می‌شود، بازار اولیه نام دارد. در این بازار شرکت‌ها به‌طور مستقیم سرمایه مورد نیاز خود را از طریق فروش سهام به مردم تأمین می‌کنند که این کار در قالب پذیره‌نویسی صورت می‌گیرد. پذیره‌نویسی از طریق بانکی که نماینده شرکت است یا سایر مؤسسات مجاز صورت می‌پذیرد. در این بازار فروشنده اوراق همیشه خود شرکتی است که سهامش در حال عرضه است.
بازار ثانویه:
دارایی‌هایی که ابتدا در بازار اولیه مورد معامله قرارگرفته است (مرحله پذیره‌نویسی)، برای معامله‌های بعدی و مجدد، نیاز به بازار ثانویه (secondary market) دارد؛ مثلاً اگر فردی که سهام شرکتی را در مرحله پذیره‌نویسی خریداری کرده و حال قصد فروش این سهم به سایر سرمایه‌گذاران بازار را دارد، باید به بازار ثانویه مراجعه کرده و اقدام به فروش سهم خود کند. پس می‌توان گفت که تمام معاملات سهام در بازار کسب سود در بازار ثانویه بورس، جزء معاملات بازار ثانویه هستند و در این بازار، اوراق بهادار میان سرمایه‌گذاران معامله می‌شود و شرکت در آن نقشی ندارد.
می‌توان گفت که تمام معاملات سهام در بازار بورس، جزء معاملات بازار ثانویه هستند. وجود بازار ثانویه بسیار ضروری است، زیرا که قابلیت نقد شوندگی و معامله مستمر اوراق را پدید می‌آورد و شرکت‌های بورسی ترسی از سررسید قرارداد ندارند که فرضا سرمایه‌گذار در سرسید کل پولش را تقاضا کرده و به شرکت فشار وارد کند و به موهبت وجود بازار ثانویه، می‌تواند به‌طور نامحدود با پول سرمایه‌گذاران فعالیت کند و حتی افزایش سرمایه و جذب سرمایه جدید انجام دهد. به‌عبارت‌دیگر، در بازار سرمایه اگر سهامداری بخواهد از بازار خارج شود و اصل سرمایه‌اش را بگیرد، باید سهامش را به سرمایه‌گذاران دیگر بازار بفروشد و نمی‌تواند مستقیماً به شرکت مراجعه کرده و آنها را تحت فشار قرار دهد.
چرا بازار ثانویه؟
در روزهای اخیر با رکوردشکنی نرخ طلا و ارز، اظهارنظرها و واکنش‌های مختلفی از سوی مسوولان اقتصادی، دادستانی، فعالان بازار ارز و طلا مطرح شده و بانک مرکزی و حتی تعدادی از صاحب‌نظران، افزایش نرخ ارز را حاصل تقاضای کاذب و غیر واقعی و نامتناسب با واقعیت اقتصاد ایران ارزیابی کرده‌اند.
برخی کارشناسان نیز می‌گویند هنوز تحریم‌ها اجرا نشده اما با این حال، قیمت ارز و طلا سه برابر شده و نشان می‌دهد که عوامل مختلفی باعث این افزایش نرخ شده و از جمله رشد تقاضای کاذب و غیر واقعی و پیش‌خور کردن افزایش قیمت‌ها عامل عمده التهابات اخیر بازار ارز و طلا بوده است. لذا در شرایطی که هیچ دلیل فنی تحریمی یا اقتصادی ویژه‌یی برای این افزایش وجود ندارد؛ و حتی فرارسیدن دور جدید تحریم‌های امریکا و کاهش دسترسی به اسکناس و طلا نیز نمی‌تواند تا این حد موجب افزایش نرخ‌ها شود، در نتیجه باید از تجربه سال‌های قبل و یکسال اخیر درس بگیریم و سیاست‌هایی را دنبال کنیم که از حداکثر توان و ظرفیت موجود عرضه ارز و کنترل تقاضا استفاده شود و از تشدید و التهاب بیش از حد و رکوردشکنی نرخ‌ها جلوگیری کند. درحال حاضر، محدودیت بسیار بازار آزاد باعث شده که عده‌یی با حجم کوچک با نرخ‌ها و عرضه و تقاضا بازی کنند و به تقاضای عده‌یی با نرخ بالا پاسخ بدهند. در حالی که اگر بازار ثانویه عمیق و گسترده باشد یک عده اندک با مبالغ کم نمی‌توانند روی بازار و نرخ‌ها اثرات بزرگ و غیرواقعی بگذارند و بازار در اختیار عده‌یی محدود قرار نمی‌گیرد. دولت با گسترش بازار دوم به تدریج خرید و فروش و فعالیت صرافی‌ها را آزاد خواهد کرد و باعث شفافیت بازار می‌شود و التهاب و رشد بیشتر نرخ ارز را کاهش می‌دهد و تقاضای کاذب نیز کاهش خواهد یافت.
بر این اساس، از آنجا که دولت و بانک مرکزی در اوایل سال 97 و پس از افزایش شدید قیمت‌ها، و همچنین به دنبال بی‌نتیجه بودن سیاست‌های پیش فروش طلا، تزریق ارز، صف مقابل صرافی‌ها، انتشار 240 هزار میلیارد تومان اوراق سپرده ریالی 20 درصدی، و. تصمیم گرفتند که با تک نرخی دلار 4200 تومانی، قاچاق اعلام کردن خرید و فروش ارز، به حاشیه رفتن صرافی‌ها و. نرخ‌ها را کنترل کنند، اما نتیجه آن عملا باعث تشدید رشد نرخ‌ها تاکنون شده، لذا ضروری است که نسبت به اصلاح سیاست‌های قبلی اقدام شود و به خصوص به نظر جمعی از کارشناسان برای عمق بخشیدن به بازار ثانویه توجه کنند. اگرچه عمق بخشیدن به بازار ثانویه از 20 درصد فعلی به حدود 50 تا 60 درصد، باعث خواهد شد که موجی از عرضه و تقاضای جدید در بازار ثانویه مطرح شود و باعث رشد نرخ‌ها در ابتدای اجرای گسترش بازار دوم خواهد شد، اما به دلیل کنترل تقاضای کاذب و غیرواقعی، به تدریج روی نرخ‌ها اثر واقعی خواهد گذاشت و حداقل تقاضای واقعی را به این بازار هدایت خواهد کرد و اعلام نرخ بازار دوم عملا مبنای توجه رسانه‌ها و مردم خواهد بود.
اما تازمانی که نرخ حاشیه بازار غیر رسمی، مبنای اطلاع‌رسانی در رسانه‌ها باشد و نرخ طلا بر اساس نرخ حاشیه بازار تعیین شود، در نتیجه تقاضای غیرواقعی نیز تشدید شده و باعث افزایش نرخ و التهاب بازار می‌شود و امکان کنترل تقاضا و همچنین ارزیابی ترکیب تقاضا و میزان هر بخش از تقاضای بازار وجود نخواهد داشت.
اگر بخش عمده کالاهای گروه‌های دوم، سوم و چهارم به بازار ثانویه هدایت شود و در آنجا تقاضای واقعی مطرح شود، باعث کاهش تقاضا برای سفته‌بازی و سوداگری و کسب سود بادآورده می‌شود و حتی بازار طلا نیز می‌تواند به بازار ثانویه مرتبط شود و در نتیجه از آنجاکه بخش اصلی و کالاهای اساسی به سامانه نیما و بخش عمده تقاضای کالاهای مصرفی و معمولی به بازار دوم مرتبط خواهد شد، در نتیجه تقاضا برای کالاهای لوکس و غیر ضروری و نگهداری دلار و ارز برای حفظ ارزش پول عملا به حاشیه و بازار غیررسمی ارتباط خواهد داشت و برای رسانه‌ها و کارشناسان و مردم کمتر مورد توجه خواهد بود. البته نگرانی از افزایش نرخ ارز به صورت رسمی ممکن است که برخی مقامات و مسوولان را به مخالفت با این طرح وادار کند یا صاحبان انحصار ارزی به بهانه جهش‌های ناگهانی به محض مطرح شدن تعمیق بازار ثانویه، با آن مخالفت کنند. اما باید توجه داشت که همین حالا که خرید و فروش ارز قاچاق است، توجه رسانه‌ها و مردم و کارشناسان به نرخ حاشیه بازار و نرخ طلا و سکه است و درنتیجه نباید به بهانه رشد نرخ‌ها در بازاردوم، با آن مخالفت شود.
دیدگاه شما