ابزارهای مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آنها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم
باید با استفاده از ابزارهای نوین تامین مالی اهداف توسعه‌ای را محقق کنیم
رئیس سازمان برنامه و بودجه استان کرمانشاه گفت: مدیران باید به سمت روش های دیگر تامین مالی بروند تا بتوانیم به اهداف تعریف شده در چارچوب برنامه توسعه رسیده و ظرفیت های بالقوه را بالفعل کنیم.
به گزارش خبرنگار ایسنا منطقه کرمانشاه، طهمورث الیاسی در کارگاه آموزشی تشریح ابزارهای نوین تامین مالی و تسویه بدهی ها که در کرمانشاه برگزار شد، اظهار کرد: استفاده از ابزارهای نوین تامین مالی با توجه به اهمیت و دورنمایی که در پیشرفت کشور دارند، باید مورد توجه قرار گیرند.
الیاسی تاکید کرد: باید رویکرد ادارات و ارگان ها را به سمت استفاده از روش های نوین تامین مالی سوق داد.
رئیس سازمان برنامه و بودجه استان کرمانشاه با تاکید بر اینکه باید از ابزارهای نوین برای تامین مالی طرح و پروژه ها استفاده کنیم، ادامه داد: برای پیشبرد اهداف توسعه ای به منابعی احتیاج داریم که یکی از این منابع استفاده از اسناد خزانه اسلامی است.
الیاسی سپس با اشاره به نقدی بودن برنامه و بودجه در گذشته، بر ضرورت تغییر نگرش‌ها و فراموش کردن روش های قبلی برای تامین مالی پروژه های مهم و اولویت‌دار تاکید کرد.
الیاسی سپس با اشاره به تاکیدات دکتر نوبخت رییس سازمان برنامه و بودجه کشور در تامین اعتبار پروژه های اولویت دار گفت: علاوه بر این، مدیران به سمت روش های دیگر تامین مالی بروند تا بتوانیم به اهداف تعریف شده در چارچوب برنامه توسعه رسیده و ظرفیت های بالقوه را بالفعل کنیم.
رئیس سازمان برنامه و بودجه استان کرمانشاه تاکید کرد: رسیدن به این مهم تلاش و همت مدیران در کنار خلاقیت آنان را می‌طلبد.
وی در ادامه خواستار برنامه ریزی مدیران استان برای استفاده از اسناد خزانه اسلامی در راستای تسویه بدهی های خود شد و از همه مدیران خواست تا جدیت داشته باشند و افزود: کم کاری در این خصوص پذیرفتنی نیست.
انقلابی در تامین مالی و فروش صنعت نفت
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران از رو به اتمام بودن فرآیند کارشناسی انتشار اوراق گواهی سپرده کالایی نفت خام خبر داد که می‌تواند به تغییر در سازوکار فروش و تأمین مالی گسترده صنعت نفت منتهی شود.
به گزارش شانا به نقل از دنیای اقتصاد، انتشار اوراق مبتنی بر نفت خام گشایش اقتصادی گسترده‌ای را پیش روی فروش و تأمین مالی این صنعت قرار می‌دهد و می‌توان با تهیه گواهی سپرده، نفت خام خریداری کرد و آن را تحویل گرفت. گواهی سپرده، ابزار لازم برای استفاده از ابزارهای مالی سرمایه‌گذاری در معاملات نفت با احتساب نوسان قیمت‌های جهانی را در اختیار قرار می‌دهد.
گواهی سپرده کالایی به‌عنوان مادر ابزارهای مالی اخیراً مورد توجه شرکت ملی نفت ایران قرار گرفته و به احتمال قوی، شاهد معاملات گسترده نفت‌خام به کمک گواهی سپرده خواهیم بود؛ تصمیمی بسیار درست که می‌تواند به‌منزله انقلابی در تأمین مالی و فروش صنعت نفت محسوب شود.
اخیراً مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، در پاسخ به سؤال خبرنگار «ایرنا» که عنوان کرده بود، آیا تصمیمی مبنی بر تغییر نحوه عرضه نفت خام در بورس انرژی در شرکت ملی نفت ایران وجود دارد، پاسخ داده بود: در شرکت ملی نفت ایران پیشنهاد مدل جدید فروش نفت را ارائه کردیم که فرآیند کارشناسی آن رو به اتمام است و آن هم انتشار اوراق مربوط به گواهی سپرده کالایی است که با انتشار این اوراق، بخش داخلی کشور می‌تواند به‌منظور سرمایه‌گذاری منابع در دسترس خود را در اختیار وزارت نفت قرار دهد. محسن خجسته‌مهر، در ادامه اعلام کرد: همچنین با تملک معادل نفت خام می‌توان نقدینگی را متناسب با بخشی از نفتی که عرضه می‌کنیم، در اختیار این شرکت قرار داد و به‌صورت واقعی بخش مهمی از منابع مالی موردنیاز را تأمین خواهیم کرد. جزئیات این طرح با تکمیل فرآیند کارشناسی به‌اطلاع مردم می‌رسد.
استفاده از قراردادهای گواهی سپرده کالایی در حوزه معاملات نفت خام در بورس انرژی هم‌اکنون در ادبیات مدیرعامل شرکت ملی نفت‌خام به‌عنوان رکن اصلی تولید و فروش نفت ایران مشاهده می‌شود. این مطلب به‌معنای آن است که اهتمام جدی ارکان تصمیم‌سازی بر آن تعلق گرفته که ادبیات جدیدی در فروش نفت خام با محوریت تأمین مالی از منابع داخلی خودنمایی کند. استفاده از ابزارهای مالی در فروش نفت خام یا به‌طور دقیق‌تر این تغییر نگرش، می‌تواند محرک بزرگی در مسیر تغییر و روزآمد کردن وضع بازار داخلی و صادراتی نفت خام ایران باشد؛ تا جایی که گفتمان نوینی را در مسیر تولید، تأمین مالی و فروش ایجاد خواهد کرد. اهمیت این تغییر به‌قدری زیاد است که می‌تواند چیزی شبیه انقلاب در مسیر فروش و سازوکارهای تأمین مالی صنعت نفت با محوریت تولید و عرضه داخلی و صادراتی نفت‌خام محسوب شود، اما چگونه؟
ابزار محور شدن بازار نفت خام
به‌منظور پاسخ به سؤال بالا بهتر است ابتدا گواهی سپرده کالایی و اهمیت آن در ابزارهای مالی را بررسی کنیم. گواهی سپرده چیزی شبیه قبض انبار است که با در اختیار داشتن آن، مالک می‌تواند هر زمان که اراده کند، کالای خود را با استاندارد مشخص تا زمان مقرر تحویل بگیرد. این ابزار به‌معنای آن است که کالای استاندارد به‌صورت فیزیکی وجود دارد و دارنده آن، مالک کالا خواهد بو، همچنین از امکان مبادله برخوردار است. این ابزار مهم دو خروجی دیگر نیز در بر دارد: صندوق‌های کالایی و قراردادهای مشتقه. قراردادهای مشتقه یا همان معاملات آتی و اختیار معامله سال‌هاست که در بورس‌های کالایی رایج بوده و به این صورت است که قیمت یک کالا در سررسید معین برای تحویل در قراردادهایی مشخص می‌شود. به‌عبارت ساده‌تر، سرمایه‌گذار می‌تواند با پرداخت بخشی از ارزش کالا، تعهد تحویل در یک زمان مقرر را در اختیار بگیرد و این تعهد را به دیگری بفروشد؛ برای نمونه با پرداخت ۱۰ درصد از ارزش کالا می‌دانیم که طی سه‌ماه آینده این کالا را تحویل خواهیم گرفت و مابقی وجه را در زمان تحویل تسویه می‌کنیم.
این در حالی است که این تعهد یا قرارداد را می‌توان بارها معامله کرد و خریدار نهایی آن را تحویل می‌گیرد. این موارد ساده‌ترین تعریف از قراردادهای مشتقه است، البته در بازارهای جهانی نفت خام، قراردادهای مشتقه و آتی است که قیمت‌ها را تعیین می‌کند، بنابراین آتی‌محور شدن بازار نفت خام جذابیتی بسیار استفاده از ابزارهای مالی در چارچوب استانداردهای جهانی است؛ آنگاه ایران نیز در قیمت‌گذاری نفت خام در جهان ایفای نقش خواهد کرد. ابزار دیگر، صندوق‌های کالایی است که سازوکار ساده‌ای دارد. برای نمونه خریدار به جای آنکه گواهی سپرده کالایی و حتی آتی نفت خام را معامله کند، وجه موردنیاز را با خرید واحدهای صندوق در اختیار مدیر صندوق قرار می‌دهد تا به جای سرمایه‌گذار، خرید و فروش کند. این در حالی است که سودآوری صندوق به‌وضوح در قیمت آن قابل‌مشاهده است و هرچه ارزش دارایی‌های آن افزایش یابد، قیمت بنیادین صندوق نیز تغییر خواهد کرد.
ابزار سومی که می‌تواند بر مبنای گواهی سپرده کالایی تعریف شود، قراردادهای سلف استاندارد موازی است. این ابزار نیز شبیه معاملات سلف است؛ با این تفاوت که در قراردادهای سلف وجه معامله هم‌اکنون پرداخت شده و کالا حداکثر سه ماه دیگر تحویل می‌شود، اما در سلف استاندارد موازی امکان تحویل در یک‌سال آینده وجود داشته و به‌نسبت وضعیت بازار، سودآوری این اوراق امکان تغییر دارد. دولت قبل در برنامه گشایش اقتصادی خود تلاش داشت با فروش اوراق سلف استاندارد موازی نفت‌خام تأمین مالی کند. اگرچه سرانجام موفق نبود و این اوراق در حجم گسترده عملیاتی نشدند، اما از همه مهم‌تر آنکه زیرساخت‌های اجرایی آن آماده نبود و سرانجام به شکست آن منتهی شد. این در حالی است که تمامی اوراق بالا به الزام به تعریف قراردادهای گواهی سپرده کالایی نیاز ندارند، اما در اختیار بودن آن ابزار قدرتمند، زیرساخت بسیار بزرگی برای موفقیت آن محسوب می‌شود.
احتمال بالای موفقیت این ایده نفتی
اینکه شرکت ملی نفت به جای بلندپروازی در حوزه تأمین مالی (همچون دولت قبل) به‌سوی مهمترین ابزار مالی یا به‌طور دقیق‌تر مادر سایر ابزارهای مالی در ایران متمایل شده است، از ذکاوت بالا و کار کارشناسی دقیق حکایت دارد. اجرایی شدن آن در گام نخست به‌تسهیل فروش داخلی و صادراتی نفت خام و تأمین مالی محدود و در اختیار منتهی می‌شود، اما زیرساخت بسیار بزرگی ایجاد خواهد کرد که می‌تواند به‌مرور زمان، چهره فروش و تأمین مالی صنعت نفت را دگرگون سازد تا جایی که همین تصمیم را می‌توان انقلابی در حوزه تأمین مالی صنعت نفت به‌شمار آورد. این شیوه فروش و تأمین مالی می‌تواند هم‌زمان به‌صورت ارزی یا ریالی باشد، همچنین محدودیتی در حوزه فروش ندارد، زیرا تمامی خریداران هیچ‌گاه در زمان مشخص برای تحویل محموله‌های خود اقدام نمی‌کنند، بنابراین گواهی سپرده به‌زودی به چیزی شبیه انبار نفت (مالی) ایران بدل خواهد شد. در کنار آن، تعریف صندوق‌های کالایی روی گواهی سپرده نفت سبب خواهد شد همیشه ذخیره‌ای از نفت‌خام وجود داشته باشد که اگرچه مبلغ آن پرداخت شده است، اما کمتر کسی سراغ تحویل فیزیکی آن خواهد آمد. پیشنهاد نفتی در رابطه با گشایش اقتصادی به دولت قبل استفاده از همین صندوق‌های کالایی بوده که در ایده فعلی شرکت ملی نفت ایران، مهمترین الزام آن مورد توجه جدی قرار گرفته است، بنابراین شایسته حمایت و البته توسعه آن است.
استفاده از ابزارهای مالی
گروه صنایع معدنی >فولاد - به گفته بهرام شکوری، هم اکنون بخشی از معاملات محصولات فولادی و معدنی در دنیا با استفاده از ابزارهای مالی انجام می شود که در کشور ما نیز بورس کالا با ارائه این ابزارها شرایط مناسبی را برای فعالان و سرمایه گذاران این حوزه فراهم آورده است.
به گزارش ماین نیوز، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران در خصوص امکان توسعه ابزارهای مالی در صنعت فولاد در بستر بورس کالا به خبرنگار بورس اقتصاد آنلاین گفت: توسعه استفاده از ابزارهای مالی در دنیا رخ داده و ایران در این زمینه از رقبای خود قدری عقب مانده است. به طوری که در حال حاضر دیگر کشورها در حال استفاده از این ابزارها هستند تا محصولات خود را در مقابل ریسک های احتمالی پوشش دهند. همچنین استفاده از معاملات فیوچرز در دنیا رواج دارد که بورس کالا نیز در این مسیر قرار گرفته است.
بهرام شکوری افزود: در حال حاضر همه شرایط برای بهره گیری از ابزارهای نوین مالی در کشور وجود دارد. تنها مشکل کنونی این است که باید مناسبات تجاری خود را بهبود بخشیم که این موضوعی سیاسی بوده و مساله ای اقتصادی نیست. در این رابطه باید به این نکته توجه داشت که سیاست باید در اختیار اقتصاد باشد و دولت فضا را به گونه ای فراهم کند که بتوان این تعاملات را با دنیا برقرار کنیم.
شکوری در خصوص اینکه آیا با توسعه روابط بین المللی، صنایع از عرضه محصولات خود در بورس کالای ایران در قالب معاملات فیوچرز و یا سایر ابزارهای مالی استقبال میکنند یا خیر؟ گفت: در حال حاضر خیلی از فعالان بخش خصوصی صنایع معدنی و فولاد کشور ما در بورس دیگر کشورها مثل بازار سنگاپور از این ابزارها استفاده می کنند و محصولات خود را در این بازارها می فروشند. این امر نشان می دهد اگر ارتباط بین بورس ها برقرار شود، دیگر نیازی به این امر نیست و آنها می توانند در بورس کالای کشورمان معاملات خود را انجام استفاده از ابزارهای مالی دهند. در این صورت، بورس مانند رودی خواهد بود که به اقیانوس وصل است.
شکوری با بیان اینکه عرضه محصولات در بورس بهترین و درست ترین مسیر برای قیمت گذاری زنجیره ارزش است، گفت: چنانچه عرضه سنگ آهن و فرآورده های آن از طریق بورس انجام شود، می توان دریافت که چه حجمی محصول مازاد وجود دارد و در صورت نبود تقاضا پس از سه بار عرضه، برای ورود به بازارهای جدید و حتی افزایش سهم بازارهای خارجی کنونی برنامه ریزی کرد.
به گفته رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران، همه فعالان حوزه معدن و صنایع معدنی معتقدند که تمام محصولات زنجیره تولید فولاد باید وارد بورس کالا شده و در بازاری شفاف و براساس مکانیسمی عادلانه عرضه شود.همچنین موافقت وزیر صنعت نیز در راستا اعلام شده که تمام محصولات این زنجیره می توانند در بورس کالا عرضه شوند.
استفاده از نهادها و ابزارهای نوین مالی در بازار بورس
مدیرعامل بورس انرژی ایران با اشاره به تصویب قانون بازار بورس ایران و گذشت یک دهه از تصویب آن، گفت: این قانون موجب تحولات بسیار خوبی در بازار سرمایه کشور شده است.
به گزارش گروه اقتصاد ،سید علی حسینی در آیین افتتاحیه تالار بورس انرژی منطقه آزاد اروند برگزار شد، با اشاره به پیشینه بورس در ایران اظهار کرد: بازار سرمایه در کشور ایده‌ای بود که در سال ۱۳۱۵شمسی شکل گرفت.
وی افزود: تا سال ۱۳۴۶ تشکیلات رسمی در بورس و بازار سرمایه در ایران وجود نداشت اما از این تاریخ به بعد، بورس تهران شروع به کار کرد و با توجه به افت‌وخیزهای موجود در بازار، در سال ۱۳۸۴ قانون بازار بورس جمهوری اسلامی ایران به تصویب مجلس رسید و این قانون به ما اجازه داد تا بتوانیم نهادها و ابزارهای نوین مالی را راه‌اندازی کنیم که مبتنی بر شرع و قوانین اسلام باشد.
حسینی با ذکر مثالی در مورد ابزارهای نوین بورس تصریح کرد: یکی از ابزارهایی که در بورس استفاده می‌شود تحت عنوان صکوک اسلامی است که برای کمک به تامین مالی فعالین اقتصادی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد و ما توانستیم ابزارها و نهادهای نوین بازار بورس را موجه کنیم و این ابزارها حتی در قانون بودجه به رسمیت شناخته شده است و می‌توانند از طریق بودجه کشور تامین مالی شوند.
وی بیان کرد: این ابزار نوین مبتنی بر شرع نوین اسلام است زیرا در بازار بورس کشور کمیته فقهی متشکل از علمای برجسته وجود دارد و ابزارهای مورد نیاز بررسی می‌شوند و به تایید شورای بورس می‌رسند و پس از آن عملیاتی خواهند شد که می‌توان اوراق صکوک اجاره و اوراق سلف موازی استاندارد را از این موارد دانست.
حسینی در خصوص ظرفیت‌های بورس اظهارکرد: شفافیت و پیشگیری از انحصار مالی، کشف قیمت‌های عادلانه و مبارزه با تخلفات از محاسن بورس است که موجب افزایش مشارکت و سرمایه‌گذاری در سطوح مختلف می‌شود چرا که معاملات خارج از بورس، ابهامات زیادی دارد.
مدیرعامل بورس انرژی ایران ادامه داد: بورس کشور بر سه بخش تقسیم می‌شود. بخش اول شامل معاملات فیزیکی است که در آن کالاها به صورت حراج عرضه شده و خریدارهای احتمالی در آن رقابت میکنند و شخص برنده می‌تواند کالا را تملک کند.
وی گفت: بخش دوم شامل معاملات برق و مربوط به بورس انرژی است که این بخش از پیچیدگی‌های بسیار زیادی برخوردار است و کمتر کشورهایی هستند که سیستم معاملات برق را راه‌اندازی کرده است و ایران تنها کشور در منطقه است که توانسته معاملات برق را به صورت رسمی در منطقه داشته باشد.
حسینی بیان کرد: بخش دیگر بورس شامل کمک و تامین مالی بنگاه‌های خرد و کلان اقتصادی از طریق سازوکارهای موجود و ابزارهایی که به فعالین اقتصادی، پیشنهاد می‌شود. امکان تامین مالی کوتاه مدت و بلندمدت را برای آنها فراهم کرده‌ایم که اوراق سلف موازی استاندارد از جمله این ابزارها است. در سال گذشته شرکت ملی نفت ایران توانست به میزان حدودا ۸۰۰ میلیارد تومان از این اوراق بهره ببرد و شرکت‌های تولیدکننده برق و نیروگاه‌ها از دیگر شرکت‌های استفاده کننده از این اوراق استفاده هستند.
مدیرعامل بورس انرژی با نوید افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج فارس در چند روز آینده گفت: پالایشگاه ستاره خلیج فارس تولیدکننده بنزین است که امیدواریم بتوانیم با بهره‌برداری از آن از واردات این کالا بی‌نیاز شویم و انتظار می‌رود با تامین مالی موردنیاز، این پروسه هر چه سریعتر انجام شود.
در ادامه این مراسم سرفراز، مدیرعامل کارگزاری بورس آگاه با اشاره به اینکه همه اقشار جامعه می‌بایست درگیر بورس و منفعت آن بشوند، اظهارکرد: بورس چندین کارکرد دارد و مهمترین آن، بحث شفافیت معاملات و انجام کار با حضور نهادهای ناظر و اشخاص سرمایه‌گذار است.
وی با بیان اینکه بورس اوراق بهادار برای هر سرمایه‌ای هر چند اندک نیز جای کار و فعالیت دارد، تصریح کرد: چندسالی است که سازمان بورس شروع به طراحی ابزارهای متفاوت کرده است تا بتواند انواع و اقسام سرمایه‌ها چه خرد و کلان را برای همه اقشار جامعه جذب کند و دیگر نیازی نیست که تمام استفاده‌کنندگان از بورس، آشنا به بازار سرمایه باشند.
ابزار مشتقه چیست و چه کارکردی دارد؟
ابزار مشتقه در بازارهای مالی، همان‌طور که از اسم‌شان پیداست، ابزارهایی هستند که از یک دارایی پایه مشتق شده‌اند. شاید درک فلسفه وجودی چنین ابزارهایی برای افرادی که با بازارهای مالی آشنایی ندارند کمی دشوار باشد، اما شاید اگر خودمان را جای تاجران و کشاورزان قدیمی بگذاریم، راحت‌تر بتوانیم فلسفه این ابزارها را درک کنیم!
ابزار مشتقه چیست؟
کشاورزی را فرض کنید که تمام درآمدش از محل فروش محصولی است که در یک فصل خاص برداشت می‌کند. این کشاورز باید تمام سال منتظر فصل برداشت باشد تا به یک درآمد احتمالی از محل فروش محصول برسد. این کشاورز از یک طرف باید هزینه‌های مالی پرورش محصول را متقبل شود و از طرف دیگر باید امیدوار باشد که محصولش دچار آفت نشود یا مثلا در اثر کاهش بارندگی مقدار برداشت محصول کاهش نیابد. یا اینکه در فصل برداشت محصول، بهای محصول کاهش نیابد. به عبارت ساده‌تر، تولید و فروش محصولات کشاورزی با ریسک همراه است و ممکن است این ریسک به کاهش درآمد سالانه کشاورز منجر شود.
اما این کشاورز می‌تواند با پیش‌فروش کردن محصول ریسک کاهش درآمد را از بین ببرد و از طرف دیگر زودتر از موعد برداشت به پول برسد و بخشی از این پول را صرف هزینه‌های تولید محصول کند. در چنین حالتی، «پیش‌فروش محصول» در واقع ابزاری مالی است که کشاورز برای از بین بردن ریسک‌های تولید محصول استفاده کرده است.
کارکرد عمده ابزارهای مشتقه مالی هم در واقع همین است و هدف از طراحی و استفاده از این ابزارها کاهش ریسک معاملات است. برای نمونه بیایید ببینیم چگونه می‌شود از ابزار «اختیار معامله» برای کاهش ریسک استفاده کرد.
استفاده از ابزار اختیار معامله برای کاهش ریسک
اول بیایید ببینیم اختیار معامله چیست. اختیار معامله قراردادی برای آینده است که بر اساس آن خریدار و فروشنده توافق میکنند که مقدار مشخصی از یک دارایی را در تاریخ معینی معامله کنند. از آنجا که هر معامله دو طرف (خریدار و فروشنده) دارد، اختیار معامله را هم به دو دسته تقسیم کرد: اختیار خرید و اختیار فروش.
ابزارهای مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آنها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم
اکنون بیایید ببینیم اختیار فروش چگونه چیزی است و کسی که اختیار فروش را می‌خرد صاحب چه حقی می‌شود. خریدار یک قرارداد اختیار فروش مبلغ مشخصی به طرف مقابل پرداخت می‌کند و در برابر این مبلغ از این اختیار برخوردار می‌شود که بتواند در زمان مشخص‌شده مقداری از یک دارایی مشخص را به طرف دیگر بفروشد. فروشنده اختیار فروش هم باید در زمان تعیین‌شده آماده خرید آن دارایی با مبلغ تعیین‌شده باشد. نکته اینجاست که دارنده اختیار فروش هیچ الزام و تعهدی به فروش دارایی مورد بحث ندارد و در زمان سررسید قرارداد می‌تواند از اختیار فروش خود چشم‌پوشی کند و آن دارایی را برای خودش نگه دارد.
کمی پیچیده شد، نه؟ برای اینکه از سردرگمی خارج شویم، بیایید یک نمونه عملی را با هم مرور کنیم. فرض کنید شما امروز می‌خواهید در سهام شرکت الف سرمایه‌گذاری کنید و قیمت روز هر برگه سهم این شرکت مثلا ۵۰۰ تومان است. ارزیابی شما این است که قیمت سهام این شرکت تا سه ماه آینده ۵۰ درصد رشد می‌کند و به ۷۵۰ تومان می‌رسد. اما از آن طرف نگرانید که مبادا بازار دچار تلاطم شود و قیمت سهم کاهش یابد. در حالت عادی برای پوشش ریسک کاهش قیمت این سهم ابزاری ندارید و مجبورید با ریسک کاهش قیمت سهم سر کنید.
اما با استفاده از ابزار مشتقه اختیار فروش می‌توانید این ریسک را کاهش دهید، در واقع این ریسک را به شخص دیگری منتقل می‌کنید. به این صورت که اختیار فروش مقدار معینی از سهم شرکت الف را می‌خرید. قرارداد اختیار فروش هم به این شکل است که برای خرید اختیار فروش هر سهم ۵ تومان می‌پردازید و در مقابل این اختیار را به دست می‌آورید که در سه ماه آینده هر سهم‌تان را با مبلغ ۴۹۰ تومان بفروشید.
حال اگر در ۳ ماه آینده قیمت سهم‌تان رشد کند و مثلا به ۶۰۰ تومان یا بالاتر برسد، از اختیار فروش‌تان -که فروش به مبلغ ۴۹۰ تومان است- صرف‌نظر می‌کنید و سهام‌تان را در بازار می‌فروشید. ولی اگر قیمت سهم‌تان کاهش پیدا کند و مثلا به ۴۰۰ تومان برسد، از اختیار فروش‌تان استفاده می‌کنید و به جای اینکه سهم‌تان را در بازار و به قیمت ۴۰۰ تومان بفروشید، از اختیار فروش استفاده می‌کنید و سهم‌تان را با قیمت ۴۹۰ تومان به فروشنده اختیار فروش (طرف دیگر قرارداد اختیار فروش) می‌فروشید. پس می‌بینید که در این مثال، قرار داد اختیار فروش خیلی ساده مانند استفاده از ابزارهای مالی یک بیمه‌نامه عمل می‌کند و اجازه نمی‌دهد قیمت سهام‌تان زیر ۴۹۰ تومان بیاید.
معرفی ابزارهای مشتقه
ابزار مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آنها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم. در اینجا تعدادی از ابزارهای مشتقه را با هم مرور می‌کنیم:
قراردادهای اختیار معامله
اختیار معامله یکی از جذاب‌ترین ابزارها برای پوشش ریسک نوسان قیمت دارایی است که بالاتر درباره آن توضیح دادیم. یک بار دیگر به این نکته اشاره می‌کنیم که خریدار اختیار معامله (خرید یا فروش) الزام و تعهدی به اجرای معامله ندارد ولی فروشنده اختیار معامله ملزم است در صورت درخواست طرف دیگر، اقدام به معامله کند.
ابزار مشتقه قرارداد سلف
اگر بخواهیم ساده بگوییم، قرارداد سَلَف برعکس نسیه است. در نسیه کالایی را دریافت می‌کنید و قول می‌دهید که پولش را بعدا بپردازید، اما در قرارداد سلف پول یک دارایی پایه را از قبل می‌پردازید و طرف دیگر متعهد می‌شود که در زمان معین دارایی مورد نظر را تحویل شما بدهد. فایده این نوع قرارداد برای فروشنده این است که سریعتر به پول دسترسی پیدا می‌کند و می‌تواند از این پول برای پوشش هزینه‌های جاری خود استفاده کند. خریدار هم در واقع روی کالایی سرمایه‌گذاری کرده است که انتظار می‌رود در آینده با رشد قیمت همراه باشد.
نکته: این امکان وجود دارد که خریدار قرارداد سلف، دارایی پیش‌خریدشده را در قالب یک «قرارداد سلف موازی استاندارد» بفروشد. به عبارت دیگر، خریدار قرارداد سلف می‌تواند دارایی آینده خودش را به دیگری واگذار کند. به این نوع قرارداد هم به‌اختصار سلف می‌گویند.
قرارداد آتی
قرارداد آتی همان‌طور که از اسمش پیداست، نوعی از ابزار مشتقه و قراردادی برای انجام یک معامله در آینده است. در این نوع قرارداد فروشنده و خریدار تعهد می‌دهند که مقدار مشخصی از یک دارایی را در زمان سررسید قرارداد آتی با یک قیمت تعیین‌شده معامله کنند. به این ترتیب، خریدار و فروشنده خودشان را در برابر نوسان‌های قیمت آن دارایی بیمه میکنند. مثلا یک نوع قرارداد آتی می‌تواند بین کشاورز و کارخانه باشد که هر دو متعهد می‌شوند بعد از فصل برداشت محصول (مثلا گندم)، مقدار مشخصی از محصول را با قیمتی تعیین‌شده معامله کنند.
اما بازارهای مالی این امکان را هم فراهم کرده‌اند که خود این قراردادهای آتی هم دادوستد شوند و معامله‌گران با معامله این قراردادها کسب سود کنند. برای نمونه، تحلیل‌گری ممکن است به این نتیجه برسد که قیمت گندم در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت و در نتیجه اقدام به خرید قرارداد آتی گندم کند. در تئوری، وقتی زمان سررسید این قرارداد فرا برسد، معامله‌گر می‌تواند گندم را با قیمت مشخص‌شده در قرارداد آتی تحویل بگیرد و با قیمت بالاتر در بازار بفروشد و سود کند. اما معمولا این اتفاق نمی‌افتد و معامله‌گر قبل از زمان سررسید، قرارداد خودش را در بازار معاملات آتی با قیمت بالاتر می‌فروشد و اصطلاحا از آن موقعیت خارج می‌شود.
نکته: بازار معاملات آتی در ایران از سال ۱۳۸۷ و با معاملات آتی سکه شروع به کار کرد. (هنگام نوشته شدن این متن معاملات آتی سکه در ایران متوقف شده است.) از آن سال به بعد، قرارداد آتی روی دارایی‌های پایه مختلفی از جمله زیره، زعفران، مس، کنجاله سویا و غیره تعریف و در بازار معاملات آتی دادوستد شده است.
ابزار مشتقه قرارداد فوروارد
یکی دیگر از ابزار مشتقه، قرارداد فوروارد یا forward contract است که شباهت زیادی با قرارداد آتی یا future contract دارد. در قرارداد فوروارد هم مانند قرارداد آتی، خریدار و فروشنده توافق میکنند که در زمان معین معامله معنی را انجام بدهند. مهمترین تفاوت هم در این است که قراردادهای آتی در بورس معامله می‌شوند ولی محل معاملات قراردادهای فوروارد بازارهای خارج از بورس است.
قرارداد سوآپ
قرارداد سوآپ یا معاوضه قراردادی است که بر اساس آن طرفین توافق میکنند که عواید ناشی از ابزارهای مالی‌شان را در آینده معاوضه کنند. این نوع قراردادها معمولا بین شرکت‌ها منعقد می‌شود و در آن شرایط معامله از جمله زمان پرداخت و نحوه محاسبه جریان‌های نقدی قید می‌شود. جالب است اشاره کنیم که اولین سوآپ در اوایل دهه ۱۹۸۰ بین شرکت آی‌بی‌ام و بانک جهانی منعقد شد.
قرارداد سوآپ شباهت زیادی با قراردادهای آتی دارد مانند قراردادهای آتی، طرفین سوآپ هم متعهد می‌شوند که در تاریخ یا تاریخ‌های مشخص معاملاتی را با یکدیگر انجام بدهند. دارایی پایه در معاملات سوآپ می‌تواند اوراق قرضه، وام، سبد دارایی‌های بورسی و حتی شاخص سهام باشد.در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقه خارج از بورس به شکل سوآپ منعقد می‌شوند.
دیدگاه شما