انواع معاملات فضولی

بیع فضولی چیست و چه آثاری دارد؟

بیع فضولی چیست و چه آثاری دارد؟ قانون مدنی در مواد 247 تا 263 معاملات فضولی را مورد بحث قرار داده است و از جمله معاملات فضولی، بیع فضولی است. به موجب ماده 247 قانون مدنی: «معامله به مال غیر، جز به عنوان ولایت یا وصایت و یا وکالت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال باطناً راضی باشد. ولی اگر مالک یا قائم مقام او پس از وقوع معامله آن را اجازه نمود در این صورت معامله صحیح و نافذ می شود».

بیع فضولی بیعی است که کسی بدون داشتن سمت نمایندگی یا سمت ولایت و یا وصایت برای دیگری انجام بدهد. آن کس که بدون داشتن سمت های مذکور عقد بیع را منعقد می کند «فضول» و طرف معامله یا خریدار را «اصیل» و کسی را که بیع برای او انجام شده است را «غیر» یا مالک می نامند. فضول همان اعمال وکیل را برای مالک انجام می دهد بدون آن که از جانب او ماذون باشد. فضول معامله را در چهارچوب مقررات انجام می دهد ولی تحقق آن منوط به رفع نقص آن است و آن نقص «رضای» مالک است که باید به معاملات انجام شده ملحق شود. بنابراین با تنفیذ مالک، اقدامات فضول از تاریخ عقد و نیز آثار ناشی از آن برای مالک ایجاد التزام می کند.

ماده 352 قانون مدنی مقرر می دارد: «بیع فضولی نافذ نیست مگر بعد از اجازه مالک، به طوری که در معاملات فضولی مذکور است». بر عکس در صورتی که مالک بیع فضولی را تنفیذ ننماید، با احکام مقرر در ماده های زیر مواجه می شویم:

ماده 261 همین قانون بیان می دارد: «در صورتی که مبیع فضولی به تصرف مشتری داده شود، هرگاه مالک معامله را اجازه نکرد مشتری نسبت به اصل مال و منافع مدتی که در تصرف او بوده ضامن است، اگر چه منافع را استیفا نکرده باشد و همچنین است نسبت به هر عیبی که در مدت تصرف مشتری حادث شده باشد». حکم مقرر در این ماده نشان می دهد که اصیل یا خریدار نسبت به مبیع که به تصرف او داده شده است ید ضمانی دارد و در حکم غاصب است.

ماده 262 قانون مذکور مقرر می دارد: «در مورد ماده قبل مشتری حق دارد که برای استرداد ثمن عیناً یا مثلاً یا قیمتاً به بایع فضولی رجوع کند». اعم از آنکه خریدار جاهل یا آگاه به بیع فضولی باشد. به هر صورت او حق دارد که برای اخذ ثمن به فروشنده مراجعه کند زیر اخذ ثمن از طرف فروشنده ایفای ناروا بوده است.

ماده 263 نیز بیان می دارد: «هرگاه مالک معامله را اجازه نکند و مشتری هم بر فضولی بودن آن جاهل باشد، حق دارد که برای ثمن و کلیه غرامات به بایع فضولی رجوع کند و در صورت عالم بودن فقط حق رجوع برای ثمن را خواهد داشت». بیع فضولی چیست

احسان نصوحی ارسال به ایمیل 20 خرداد 1394 آخرین بروزرسانی: 30 خرداد 1400

دانلود کتاب معاملات فضولی

"معاملات فضولی" کتابی نوشته و تألیف منصور اباذری فومشی می باشد که توسط انتشارات شهید نوراللهی منتشر شده است .

در این کتاب علاوه بر تعریف معامله فضولی، نفوذ یا عدم نفوذ معامله فضولی، عهدی و تملیکی بودن معامله فضولی و روابط حقوقی معامل و متعامل فضولی مورد بحث و بررسی قرار داده شده و در شرح و توضیح مواد قانونی مرتبط، نظرات مشورتی، آرای هیات عمومی دیوان عالی کشور و حقوقدانان عالی رتبه ، جهت روشن شدن ابهامات معامله فضولی ارائه شده است .

فهرست مطالب

فصل اول: تعریف معاملات فضولی

فصل دوم: اقسام عقد فضولی

فصل سوم: معاملات فضولی از نگاه حقوقدانان و فقها

فصل چهارم: نظرات مشورت در رابطه با معاملات فضولی

فصل پنجم: فتاوی فقهاء دررابطه با معاملات فضولی

فصل ششم: آرای دیوان عالی کشور در رابطه با معاملات فضولی

با کد 1ketabchin در اولین خرید 50 درصد تخفیف بگیرید

کتاب های مرتبط

برائت پزشک

حقوق اداری 1

حقوق اساسی 3

اخلاق اداری

قانون گذاران

مسئولیت مدنی

کتاب های دیگر انتشارات شهید داریوش نورالهی

نحوه عملی دعاوی سرقفلی و حق کسب و پیشه

مجموعه قوانین اراضی

نحوه عملی دعاوی نفقه و قوانین مرتبط

خانواده، ازدواج و طلاق

نمونه قراردادهای بیمه 2

نمونه قراردادهای بیمه 1

کتاب های دیگری از نویسنده منصور اباذری فومشی

نحوه عملی دعاوی سرقفلی و حق کسب و پیشه

نحوه عملی دعاوی نفقه و قوانین مرتبط

نمونه قراردادهای بیمه 2

نمونه قراردادهای بیمه 1

نحوه عملی تنظیم و نگارش انواع عقد کفالت و عاریه

نحوه عملی تنظیم و نگارش انواع عقد ضمان

نظرات کاربران

راهنمای نقد و نظر برای کتاب:

برداشت شما از محتوای کتاب چیست؟ مانند یک کارشناس نظر دهید. به نظرات کوتاه مثل خوب عالی و. چین تعلق نمی گیرد

برچسب ها

• پنل ناشران
• همکاری با ناشران و مولفان

آدرس : مشهد - بلوار مجیدیه - مجیدیه 33/1 سمت چپ ساختمان طلوع (بلوک 156) واحد5

تلگرام : ketabchin_support@

ایمیل : [email protected]

کتابچین ، تنها یک فروشگاه کتاب نیست

کتابچین، کتابخانه الکترونیکی است که امکان خرید کتاب، دانلود کتاب و مطالعه هزاران عنوان کتاب (کتاب الکترونیکی - کتاب صوتی و کتب رایگان) را در هر زمان و مکان از طریق موبایل، تبلت و کامپیوتر فراهم می کند.

کتابچین یک اپلیکیشن کتاب مالتی پلتفرم است یعنی کاربران می توانند در تمام دیوایسها و سیستم عاملها (ویندوز، اندروید و آی او اس) کتابهای خود را مطالعه نمایند و از کتابخوانی در محیطی لذت بخش بهره مند شوند.

فرمتهای قابل ارائه در کتابچین برای کتابهای متنی، پی دی اف، ایپاپ و برای کتابهای صوتی، mp3 می باشد

گستره کتابهای کتابچین تمامی سلیقه ها را پوشش می دهد. در کتابچین از کتابهای رمان و داستان گرفته تا کتابهای مدیریت ،موفقیت ،روانشناسی ،شعر ،دینی و مذهبی و دیگر کتابهای با موضوعات مختلف را پیدا خواهید کرد.

انواع معاملات فضولی

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Ahmadi-far* R. Compensations by the Consumer in the Case of Disproof by the Owner. CLR. 2014; 17 (4) :1-20
URL: http://clr.modares.ac.ir/article-20-7011-fa.html

احمدی‌فر* رسول. بررسی تطبیقی انواع خسارات قابل مطالبه توسط اصیل در صورت رد معامله (بیع) فضولی. پژوهش‌های حقوق تطبیقی. 1392; 17 (4) :20-1

بررسی تطبیقی انواع خسارات قابل مطالبه توسط اصیل در صورت رد معامله (بیع) فضولی چکیده قانون مدنی ایران در بیع فضولی براساس منابع فقهی، مشتری جاهل به فضولی را مستحق اصل ثمن به انضمام غرامات دانسته است. رویه قضایی به منظور تعیین غرامت به معیار انواع معاملات فضولی واحدی نرسیده و بعضی محاکم صرفاًً به اصل ثمن، خسارت تأخیر تأدیه از روز پرداخت ثمن و مخارجی که مشتری برای قرارداد یا مبیع کرده حکم می­دهند و بعضی به نرخ زمان کارشناسی به انضمام مخارج مشتری. در مقاله حاضر با تفسیر مناسب عبارت «غرامت»، مشتری مستحق خسارات وارد شده و منافع ممکن­الحصول مبیع (ثمن به نرخ زمان کشف فضولی، در صورتی که مبیع قبض نشده باشد، یا خلع ید، در صورت قبض مبیع، به انضمام منافع ثمن از هر دو تاریخ، هزینه دادرسی، اجرت دلال، تنظیم سند و. ) دانسته شده است. در حقوق مصر مشتری مستحق ثمن به نرخ زمان کشف فضولی، منافع قانونی ثمن از آن تاریخ، مخارج قرارداد، هزینه­های مبیع و هزینه دادرسی است. در حقوق فرانسه این خسارات شامل ثمن به نرخ زمان خلع ید، مخارج قراداد، مخارج مبیع و هزینه دادرسی می­شود.
* نویسنده مسؤول مقاله: Email: [email protected]

بازنشر اطلاعات
	این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

• خوانندگان

لطفاً نشانی پست الکترونیک خود را برای دریافت اطلاعات و اخبار پایگاه در کادر زیر وارد کنید.

این نشریه ی دارای دسترسی باز، تحت قوانین گواهینامه بین‌المللی Creative Commons Attribution 4.0 International License منتشر می‌شود که اجازه اشتراک (تکثیر و بازآرایی محتوا به هر شکل) و انطباق (بازترکیب، تغییر انواع معاملات فضولی شکل و بازسازی بر اساس محتوا) را می‌دهد.

دانستنی های معامله فضولی

مقدمه: فضول بهترین لفظ برای نامیدن کسانی است که در زندگی دیگران سرک می‌کشند. شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید در قانون مدنی ایران به کسی که در دارایی دیگران بدون اجازه آن‌ها دخالت و تصرف می‌کند، فضول گفته می‌شود
فضول بهترین لفظ برای نامیدن کسانی است که در زندگی دیگران سرک می‌کشند. شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید در قانون مدنی ایران به کسی که در دارایی دیگران بدون اجازه آن‌ها دخالت و تصرف می‌کند، فضول گفته انواع معاملات فضولی می‌شود؛ یعنی قانونگذار، همین اصطلاح رایج بین مردم را بدون تغییر در قانون استفاده کرده است. در واقع با وجود اینکه در دنیای حقوق همیشه از کلمات سنگین و دشوار استفاده می‌شود، کلمه فضول و معاملات فضولی به آنچه در کوچه و بازار مورد استفاده قرار می‌گیرد، بسیار نزدیک است.
اگر شما هم جزو کسانی هستید که شخصی بدون اجازه با اموال شما انواع معاملات فضولی معامله کرده یا اینکه می‌خواهید بدون اجازه با اموال شخص دیگری معامله‌ای انجام دهید، بدانید که قانون بدون هیچ تعارفی اسم شما را «فضول» گذاشته و عواقب سختگیرانه‌ای هم برای این آدم فضول، پیش‌بینی کرده است.
مثلا اگر می‌خواهید ماشین همسر خود را بدون اجازه او بفروشید، قانون با شما که بدون اطلاع و اجازه همسر خود اقدام به انجام معامله برای او کرده‌اید، برخورد می‌کند.
در قانون به شما، فضول گفته می‌شود و معامله‌ای که از طرف شما واقع می‌شود، معامله فضولی می‌نامند.
دلیل اینکه به این معامله‌ها فضولی گفته می‌شود، این است که فرد معامله‌کننده از طرف صاحب مال اذن یا همان اجازه انجام معامله را ندارد بنابراین نباید اشتباه کنید. در موردی که مثلا فردی به برادر خود وکالت کاری می‌دهد که ماشینش را بفروشد، چون به او اجازه داده، معامله‌ای که انجام می‌شود، صحیح است و فضولی نیست.
تکلیف خریدار در معامله فضولی
شاید در نگاه اول به نظر برسد اگر کسی با مال دیگری معامله کند این معامله حتما باطل خواهد بود.
باید بدانید که قانونگذار چنین نگاهی به معاملات فضولی ندارد، ولی از طرف دیگر باید به این موضوع هم توجه داشته باشید که این بدان معنا نیست که چنین معامله‌ای را صحیح هم بدانیم.
در واقع قانونگذار معاملات فضولی را بین زمین و آسمان نگه داشته است. این معاملات نه باطل هستند و نه صحیح و تعیین تکلیف آن‌ها به اجازه صاحب مال وابسته است.
اهالی حقوق اصطلاحا این معاملات را غیرنافذ می‌دانند؛ یعنی اینکه این معامله ناقص و نیازمند به تأیید صاحب مال است و اصطلاحا نفوذ حقوقی ندارد و منتظر یک اتفاق دیگر است که به یکی از دو دنیای بطلان یا صحت اضافه شود.
مشکلات و دردسر‌های معامله فضولی برای خریدار
اگر شما جزو کسانی هستید که طعمه معامله با فضول شده‌اید، در حالی‌که از فضولی بودن معامله طرف خود روحتان هم خبر نداشته، بدانید که در مخمصه گیر افتاده‌اید و دردسر‌های بی‌دقتی آن شخص، دامن شما را هم می‌گیرد.
اصیل کیست؟
قرارداد یک طرف دیگر هم دارد و او کسی است که معامله فضولی با او بسته شده است. به عنوان مثال شخصی که بدون اطلاع و اجازه همسرش ماشینش را می‌فروشد، فضول محسوب می‌شود. همسر او مالک ماشین است و شوهرش به جای او در قرارداد دخالت کرده است.
در این میان کسی را نیز که ماشین را خریده است، نباید فراموش کنیم او همان طرف سوم است که در اصطلاح حقوقی اصیل نامیده می‌شود و قرارداد بیشتر از همه گریبان او را می‌گیرد و او را به دردسر می‌اندازد؛ بنابراین اگر شما از روی بدشانسی با یک «فضول» معامله کرده‌اید، چاره‌ای ندارید جز اینکه منتظر بمانید تا تکلیف قرارداد روشن شود.
در واقع سرنوشت قرارداد شما به دست خودتان نیست و باید در انتظار رد یا قبول قرارداد از سوی صاحب مال باشید.
شما تا آن زمان در بلاتکلیفی به سر خواهید برد ولی می‌توانید برای روشن شدن هرچه بهتر جوانب امر و تصمیم عادلانه و منصفانه مالک اصلی، با او مذاکراتی را انجام دهید.
برای توضیح بیشتر به مثال خودمان برمی‌گردیم. اگر در آنجا همسری که ماشینش فروخته شده، کار شوهر خود را تأیید کرد، معامله صحیح خواهد شد و در واقع اصیل، مالک ماشین می‌شود.
اما اگر همسر کار فضولی شوهرش را رد کند، مثلا بگوید که اصلا قصد فروش ماشین خود را ندارد، معامله به دنیای بطلان وارد خواهد شد و اثری نخواهد داشت. گویی از ابتدا قراردادی به وجود نیامده است.
اگر مالک حاضر به قبول معامله فضولی نشد چه باید کرد؟
گفتیم که قرارداد فضولی تا زمانی که صاحب مال تصمیم نهایی خود را درباره عمل فضول نگرفته است، بلاتکلیف می‌ماند.
پرسشی که ممکن است پیش آید، این است که این بلاتکلیفی تا چه زمانی قرار است ادامه داشته باشد؟ قانون در این خصوص هیچ مهلتی مشخص نکرده است و هیچ لزومی هم ندارد که مالک مال، فورا اجازه یا رد معامله را اعلام کند و فرصت کافی در اختیار دارد.
در حقیقت قانون این حق را به مالک می‌دهد که با سبک و سنگین کردن اوضاع و احوال معامله، تصمیم نهایی را در مورد مالش بگیرد؛ بنابراین مالک می‌تواند معامله انجام‌شده را بررسی کند و تمام جوانب آن را بسنجد و در نهایت اگر به این نتیجه رسید که انجام این معامله که بدون رخصت و اجازه او انجام شده، به سودش است، آن را تأیید کند و اگر هم متوجه شد که معامله به ضررش خواهد بود، می‌تواند تن به این کار ندهد و معامله را رد کند. اما اگر مالک، معامله فضولی را رد کند در این صورت تکلیف معامله چه خواهد شد؟
ممکن است مالک، معامله انواع معاملات فضولی فضولی را رد کند، در این صورت عقد برای همیشه از بین می‌رود و هیچ گونه اثری از آن در این دنیا نمی‌ماند.
حتما شمایی که دیگری، مالتان را با شخصی معامله کرده است، می‌خواهید بدانید چگونه می‌توانید مال را از چنگ خریدار در بیاورید؟
قانون مدنی در ماده ۲۵۱ به این حق شما پرداخته است و می‌گوید: «رد معامله فضولی حاصل می‌شود به هر لفظ یا فعلی که دلالت بر عدم رضای به آن کند.»
نگران نباشید؛ از چندین راه می‌توانید مال خود را از خریدار پس بگیرید؛ ممکن است شما کتبا به طرف خریدار اعلام کنید که قصد انجام معامله را ندارید یا شفاهی بگویید که معامله را قبول ندارم، زیرا به ضررم تمام می‌شود.
گاهی هم، مستقیم اراده و نیت درونی خود را بیان نمی‌کنید، بلکه کاری می‌کنید که مفهومش رد کردن معامله فضول است.
برای مثال ماشین‌تان را که یک بار به صورت فضولی به فردی فروخته شده است، بعد از اطلاع از معامله فضولی به شخص دیگری می‌فروشید. در واقع شما با این کار خود، به طور ضمنی معامله‌ای که قبلا فضول بر روی ماشین‌تان انجام داده است را رد کرده‌اید.
پرسش دیگری که مطرح می‌شود، این است که اگر مالک، معامله فضولی را رد کند، در این صورت تکلیف معامله چه خواهد شد؟
در پاسخ باید گفت: با وجود حقوق فراوانی که قانون برای مالک در نظر می‌گیرد او حق ندارد از امتیازات قانونی خود سوءاستفاده کند.
در واقع استفاده از این فرصت دوگانه نباید از حد معمول و متعارف خارج شود، چون این کار ممکن است باعث زیان طرف اصیل از معامله شود و به نوعی شکل سوءاستفاده به خود بگیرد.
هرگز قانون به شما اجازه نخواهد داد که با رفتار خود به حقوق دیگران لطمه وارد کنید. پس اگر مالک تعیین تکلیف قرارداد را آن‌قدر طول بدهد که موجب ضرر و زیان اصیل شود، در این صورت قانون به او حق می‌دهد که قرارداد را به هم بزند. بنابراین کمی هم به حقوق اصیل توجه شده است.
اما موضوعی که بیشتر از هر چیز می‌تواند به اصیل کمک کند، طرح شکایت از فضول است.
اگر انواع معاملات فضولی اصیل هم نمی‌دانست که شخص فضول مالک اصلی مال نیست و ندانسته با او معامله کرده است، بعدا می‌تواند علاوه بر مقدار پولی که داده، خسارت هم بگیرد.
اما اگر می‌دانست که فروشنده مالک نیست و با این حال با او معامله کرد، دیگر نمی‌تواند خسارت بگیرد.
شکایت اصیل از فضول چگونه خواهد بود؟
معامله فضولی یک روی سکه است و روی دیگر آن جرم معامله مال غیر است. یعنی اگر شخصی با علم و اطلاع از اینکه مالی که می‌فروشد متعلق به دیگری است عمل فروش را انجام دهد، علاوه بر اینکه معامله فضولی انجام داده است، ممکن است تحت عنوان جرم فروش مال غیر مورد تعقیب قرار بگیرد.
این جرم در حکم کلاهبرداری است و مجازات سنگینی به دنبال دارد. به کسانی که در نتیجه دخالت نابه‌جای یک شخص فضول ضرر دیده‌اند توصیه می‌کنیم که شکایت معامله با مال غیر را مطرح کنند.
در صورت اثبات سوءنیت فضول، دادگاه او را مجازات خواهد کرد انواع معاملات فضولی و علاوه بر این اگر مالک هم از ماجرا باخبر باشد به مجازات قانونی محکوم خواهد شد.
فرآوری فاطمه نوری- به نقل از بخش حقوق سایت تبیان

معامله فضولی چیست؟

معامله فضولی به معامله‌ای گفته می‌شود که شخص برای دیگری یا با مال دیگری، معامله کند؛ تنها مالکین یا نمایندگان قانونی آنها (وکیل، ولی، وصی و قیم) می توانند نسبت به انعقاد معامله اقدام انواع معاملات فضولی نمایند.

اگر شخصی بدون داشتن مأذونیت و داشتن هر گونه سمتی نسبت به انجام معامله ای برای دیگران اقدام نماید عمل وی فضولی است. این عمل می تواند عقد عهدی باشد یا عقد تملیکی به این معنا که فضول برای دیگری تعهد ایجاد کرده باشد یا مال او را به دیگری بفروشد.

معامله فضولی چه انواعی دارد؟

معامله فضولی از لحاظ تحلیل اراده ۲ انواع معاملات فضولی دسته است:

• معامل فضول به نام و حساب مالک معامله می‌کند

در اینجا وضع معامل فضول همانند وکیلی است که از حدود اختیارات خویش خارج شده است. بر اساس ماده ۶۷۴ قانون مدنی، «موکل باید تمام تعهداتی را که وکیل در حدود وکالت خود کرده است، انجام دهد. در مورد آن چه که در خارج از حدود وکالت انجام داده است، موکل هیچ گونه تعهدی نخواهد داشت؛ مگر این که اعمال فضولی وکیل را صراحتاً یا ضمناً اجازه کند.»

• معامل فضول به نام و حساب خویش معامله کند

بر اساس ماده ۳۰۴ قانون انواع معاملات فضولی مدنی، «اگر کسی که چیزی را مِن غیر حق دریافت کرده است، خود را محق می‌دانسته اما در واقع محق نبوده و آن چیز را فروخته باشد، معامله، فضولی و تابع احکام مربوط به آن خواهد بود.» تعهد به نفع ثالث را نباید از مصادیق معاملات فضولی دانست؛ زیرا در آن یکی از طرفین در برابر طرف دیگر، اقدام به کاری را از ناحیه ثالث تعهد می‌کند.

مثلا شخصی که می‌خواهد خانه‌ای را برای دیگری بخرد، تعهد می‌کند که مالک را راضی می‌کنم که خانه را به شما بفروشد. بنابراین در تعهد به نفع ثالث به موجب قرارداد نه به موجب قانون، هیچ رابطه‌ای بین اصیل و ثالث نیست؛ در حالی که از مشخصات بارز معامله فضولی آن است که مالک بتواند با تنفیذ عمل فضولی آن را به نفع خود نافذ کند.

معامله فضولی بعد از اجاره چه آثاری دارد؟

هرگاه مالک، معامله فضولی را اجازه کند، معامله کامل شده و آثار حقوقی خود را خواهد داشت. ماده ۲۴۸ قانون مدنی می‌گوید: «اجازه مالک نسبت به معامله فضولی حاصل می‌شود به لفظ یا فعلی که دلالت بر امضای عقد کند.» مانند آن که مالک پس از وقوع معامله فضولی، مال مورد معامله را به اصیل تسلیم کند.

همچنین طبق ماده ۲۴۹ قانون مدنی، «سکوت مالک ولو با حضور در مجلس عقد اجازه محسوب نمی‌شود.» هرگاه اصیل، ثمن معامله را به فضول پرداخت کرده باشد، مالک می‌تواند جهت اخذ ثمن به فضول یا اصیل مراجعه کند، چنانچه به اصیل مراجعه کند، اصیل خواهد توانست ثمن پرداختی به فضول را استرداد کند.